της Άννας Κανατά*
Τρεις είναι οι κυρίαρχες επιλογές στην εικαστική διακόσμηση διακόσμηση τοίχων και οροφών, εκτός από αυτή των πινάκων ζωγραφικής-αφίσας ή πόστερ: Η τοιχογραφία, το γκράφιτι και η ταπετσαρία.
Επειδή μέσα απ’ την πολυετή εμπειρία μου στην ζωγραφική διακόσμηση αλλά και από τις απαιτήσεις των πελατών μου διαπίστωσα πως γενικά επικρατεί σύγχυση όσον αφορά την χρήση και καταλληλότητα της κάθε μίας, παρακάτω θα διευκρινίσω τις διαφορές τους και τις χρήσεις τους.
Τοιχογραφία-Mural
Η τοιχογραφία είναι γνωστή από τους προϊστορικούς χρόνους, από την εποχή των σπηλαίων ακόμα. Στην αρχαιότητα και σε όλους τους πολιτισμούς ήταν η τέχνη της ζωγραφική με πινέλα και χρώματα συνήθως νερού σε οποιαδήποτε εσωτερική ή εξωτερική επιφάνεια, τοίχο ή οροφή, σε στεγνό ή νωπό σοβά (Fresco).
Έχουμε άπειρα παραδείγματα αριστουργημάτων όχι μόνο κατά τους αρχαίους χρόνους, αλλά κυρίως από τον ύστερο Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το Μπαρόκ.
Στην σύγχρονη εποχή η δεκαετία του ’80 ήταν η χρυσή εποχή για την τοιχογραφία σε Αμερική και Ευρώπη.
Στην χώρα μας ήρθε με καθυστέρηση 30-35 χρόνων, οπότε από το 2008 περίπου και μετά άρχισε να γίνεται γνωστή και ιδιαίτερα δημοφιλής.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η άνοδος της τοιχογραφίας συμβαίνει σε μια εποχή κλιμακούμενης οικονομικής κρίσης. Αποδεικνύεται πως η συγκεκριμένη τέχνη αποτελεί αναγκαιότητα για πολλούς λειτουργώντας θεραπευτικά, σαν ψυχολογικό αντίβαρο στις εξωτερικές δυσχερείς συνθήκες.
Χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα
Η τοιχογραφία είναι ζωγραφική σε τοίχους ή οροφές, με πινέλα και συνήθως χρώματα ειδικά για τοίχους. Δεν διαφέρει από τη ζωγραφική ενός πίνακα παρά μόνο στο μέγεθος της επιφάνειας.
Οι κανόνες και οι εικαστικές αξίες παραμένουν τα ίδια.
α) Το κύριο χαρακτηριστικό είναι τα πινέλα. Το πινέλο δίνει την δυνατότητα στον ζωγράφο που ξέρει καλά την τέχνη του να εμβαθύνει στη λεπτομέρεια και να φτάσει σε μεγάλη χρωματική και τονική ανάλυση, πετυχαίνοντας αποτελέσματα πλούσια, ολοζώντανα, σπάνιας ποιότητας και αξίας.
Επιπλέον δίνουν ευελιξία και ταχύτητα στις αλλαγές χρωμάτων που πρέπει να κάνει ο ζωγράφος.
Αυτή είναι και η θεμελιώδης διαφορά σε σχέση με το γκράφιτι που χρησιμοποιεί αερογράφο.
β) δεν υπάρχουν περιορισμοί στην επιλογή θεμάτων. Eίναι άπειρες και μπορούν να προσαρμοστούν σε οποιαδήποτε διάσταση. Επιπλέον υπάρχει η δυνατότητα να γίνει εξ’αρχής σύνθεση ενός θέματος, επιλογές στοιχείων, συνδυασμός περισσότερων του ενός θεμάτων ώστε το αποτέλεσμα να είναι απόλυτα σύμφωνο με την επιθυμία του ενδιαφερόμενου και εναρμονισμένο με το γενικότερο στυλ του χώρου.
γ) εφαρμόζεται κυριολεκτικά παντού, σε εσωτερικές και εξωτερικές επιφάνειες, ενσωματώνοντας μάλιστα κολώνες, δοκάρια, προεξοχές, πόρτες ή άλλα στοιχεία των τοίχων ή οροφών σε ένα ενιαίο σύνολο, δίνοντας τη δυνατότητα στον δημιουργό να παίξει και να πρωτοτυπήσει, πράγμα που δεν γίνεται με την ταπετσαρία και δύσκολα γίνεται με γκράφιτι. Παράδειγμα ενσωμάτωσης μιας θυροτηλεόρασης και ενός διακόπτη στην τοιχογραφία που έκανα σε παιδιατρείο:
http://www.art-in-life.gr/includes/res_areas.php?product_id=626&itemm_id=33&item_id=2
δ) τα χρώματα είναι νερού, οικολογικά φιλικά προς το περιβάλλον .
ε) αντέχουν στο χρόνο, όχι μόνον όσα έργα έχουν ζωγραφιστεί σε εσωτερικές επιφάνειες, αλλά και στις περιπτώσεις έργων εξωτερικών επιφάνειών εκτεθειμένων σε υγρασία, ηλιακή ακτινοβολία, παγετό, καθώς προστατεύονται από ειδικά βερνίκια με διάρκεια ζωής 10ετιών.
στ) η μόνη απαραίτητη προϋπόθεση είναι η βάση πάνω στην οποία θα γίνει η ζωγραφική, να είναι σωστά προετοιμασμένη, λεία και απολύτως στεγανή.
ζ) το κόστος εξαρτάται από το θέμα, την διάσταση και το επίπεδο (αποτελεσματικότητα) του ζωγράφου, και υπάρχει η δυνατότητα όλα αυτά μαζί να προσαρμοστούν στην οικονομική ευχέρεια του ενδιαφερόμενου.
Γκράφιτι
Τα τελευταία χρόνια αρκετοί ενδιαφερόμενοι απευθύνονται σ’εμένα ζητώντας μου να τους κάνω κάποιο θέμα που θέλουν σε γκράφιτι.
Συζητώντας μαζί τους διαπιστώνω πως δεν γνωρίζουν τι είναι το γκράφιτι και αν είναι πραγματικά κατάλληλο για τον χώρο τους και για το θέμα που θέλουν στον τοίχο τους.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό του γκράφιτι είναι οτι πρόκειται για τέχνη που αφορά το αστικό περιβάλλον και εξωτερικές επιφάνειες. Είναι κλάδος της ζωγραφικής, παρ’ότι ο τρόπος έκφρασής του είναι πιο κοντά στη γραφιστική.
Τα βασικά μέσα αυτής της τάσης ήταν αρχικά το κάρβουνο και οι κιμωλίες -οπότε και η διάρκεια ζωής τους ήταν μικρή -και στη συνέχεια τα σπρέϋ.
Επειδή οι δραστηριότητες αυτές στις περισσότερες χώρες ήταν παράνομες. τα υλικά αυτά εξασφάλιζαν ευκολία και ταχύτητα στην εκτέλεση,
Τις τελευταίες δεκαετίες το γκραφίτι εξελίχθηκε σε καλλιτεχνική έκφραση και τάση εξωραϊσμού του αστικού τοπίου στην Αμερική και πανευρωπαϊκά. Παράλληλα εξελίχθηκαν και τα μέσα. Ο αερογράφος -κομπρέσορας ή αεροσυμπιεστής- είναι αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης και της ανάγκης να καλυφθούν μεγάλες επιφάνειες σε μικρό χρονικό διάστημα, να έχουν μεγαλύτερη αντοχή στις εξωτερικές συνθήκες και διάρκεια.
Εδώ και μία 10ετία περίπου το γκράφιτι έγινε μόδα και στην Ελλάδα, μια πραγματικά όμορφη μόδα, αφού πολλοί άχαροι τοίχοι μεγάλων κτιρίων γεμίζουν με χρώματα και μάλιστα κάποια από τα έργα που υπάρχουν στο κέντρο της Αθήνας, προσωπικά τα θεωρώ μικρά αριστουργήματα.
Όμως όσον αφορά τους εσωτερικούς χώρους παρουσιάζει μειονεκτήματα, τα οποία διαπίστωσα και η ίδια χρησιμοποιώντας περιστασιακά αερογράφο σε κάποιες μεγάλης έκτασης τοιχογραφίες, αλλά κυρίως βλέποντας τα αποτελέσματα γκράφιτι καλλιτεχνών σε εσωτερικούς χώρους οικιών, σχολείων κι επαγγελματικών χώρων.
α) δεν είναι κατάλληλη για εσωτερικές επιφάνειες όπου η απόσταση θέασης είναι σχετικά μικρή, διότι ο αερογράφος δεν επιτρέπει πολλές χρωματικές διαβαθμίσεις , χρησιμοποιείται έντονη χρωματική παλέτα, με έντονες αντιθέσεις, κατάλληλη ώστε το έργο να είναι εντυπωσιακό, ευδιάκριτο κι αντιληπτό στο σύνολό του μόνο από μεγάλη απόσταση.
Ένα μεγάλης έκτασης έργο με έντονες χρωματικές αντιθέσεις σε ένα χώρο κλειστό, συχνά, λειτουργεί καταπιεστικά στον θεατή και δημιουργεί σύγχυση.
β) ο καλλιτέχνης δεν ασχολείται με τις λεπτομέρειες για να εκφράσει αυτό που θέλει, αλλά εστιάζει στο γενικό σύνολο, λόγω της φύσης του αερογράφου που δεν επιτρέπει λεπτομέρειες, επειδή ο θεατής βλέπει το έργο από μεγάλη απόσταση, αλλά και λόγω της θεματολογίας που συνήθως είναι αφαιρετική, συχνά με γεωμετρικά μοτίβα, χωρίς ακριβές σχέδιο.
γ) απευθύνονται στους περαστικούς, σε ανθρώπους που περνούν για λίγο από μπροστά τους και με σύντομες ματιές παίρνουν το μήνυμα ή την εντύπωση που θέλει να δώσει ο γραφίστας. Δεν προορίζονται για ανθρώπους που θα ζήσουν μόνιμα με αυτά όπως στον ιδιωτικό ή εργασιακό τους χώρο ή θα περνούν σημαντικό χρόνο μπροστά τους πίνοντας πχ. τον καφέ τους σε μια καφετέρια ή λόμπι ή απολαμβάνοντας το γεύμα τους στο εστιατόριο ενός ξενοδοχείου.
δ) το γκράφιτι δεν ενδείκνυται για δύσκολα σχεδιαστικά, ρεαλιστικά θέματα, υψηλών απαιτήσεων που προϋποθέτουν βάθος λεπτομέρειας, όπως αναπαράσταση ρεαλιστικών σκηνών, τοπίων, κλασικών/νεοκλασικών κτιρίων, Trompe – l’œil κτλ.
Το γκράφιτι είναι ιδανικό και γρήγορο σαν τεχνική, όταν το θέμα αποτελείται από απλές φόρμες και σχήματα.
Για παράδειγμα:
Η αναπαράσταση της “Fontana di Trevi” που ζωγράφισα στον τοίχο αυτής της κρεβατοκάμαρας (διαστάσεις έργου 2,50 χ 2,20) δεν θα μπορούσε να ζωγραφιστεί με αερογράφο ή με σπρέι.
Θέματα τόσο σύνθετα και πολύπλοκα όπως αυτό, μόνο με την ευελιξία και λεπτότητα των πινέλων μπορούν ν’αποδοθούν.
Ταπετσαρία
Είτε πρόκειται για διακοσμητικό μοτίβο είτε για τοπίο, για κάποια 3d απεικόνιση ή άλλο συγκεκριμένο θέμα, η ταπετσαρία θεωρείται γενικά εύκολη, ασφαλή και σχετικά οικονομική επιλογή για την κάλυψη επιφανειών με σκοπό τον εξωραϊσμό ενός χώρου.
Όμως εκτός από την περίπτωση του επαναλαμβανόμενου διακοσμητικού μοτίβου όπου υπάρχουν άπειρες όμορφες επιλογές και συμφέρει πρακτικά και οικονομικά να την επιλέξει κανείς, στις περιπτώσεις των εκτυπώσεων τοπίων, 3d απεικονίσεων ή περιγραφικών-ρεαλιστικών θεμάτων, η ταπετσαρία έχει μεν το πλεονέκτημα οτι τοποθετείται αυθημερόν, αλλά παρουσιάζει τα εξής μειονεκτήματα:
α) οι επιλογές είναι περιορισμένες, και δεν είναι όλα τα θέματα εκτυπώσιμα και στην επιθυμητή διάσταση.
β) δεν υπάρχει δυνατότητα να γίνει σύνθεση ενός θέματος ή επιμέρους επιλογές στοιχείων ώστε να είναι απόλυτα σύμφωνο με την εικόνα-θέμα που επιθυμεί ο ενδιαφερόμενος
γ) οι διαστάσεις είναι συγκεκριμένες, και ειδικά όταν πρόκειται για εσοχές τοίχων, ή για επιφάνειες στις οποίες περιλαμβάνονται πόρτες, κολώνες, δοκάρια, ή άλλα δομικά στοιχεία, δεν είναι δυνατόν αυτά να καλυφθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να δώσουν την εντύπωση του ενιαίου χώρου-θέματος-περιβάλλοντος.
δ) οποιοδήποτε κι αν είναι το υλικό πάνω στο οποίο έγινε η εκτύπωση, αυτό κολλιέται με κόλλες οι οποίες δημιουργούν ένα επιπλέον φίλτρο στον τοίχο κλείνοντας τελείως τους πόρους, συνήθως δεν είναι οικολογικές, κι επιπλέον τραυματίζουν την επιφάνεια όταν πρόκειται να αφαιρεθούν.
ε) δεν έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, καθώς ξεκολλούν στις άκρες και ξεθωριάζουν με το πέρασμα των χρόνων.
στ) το κόστος εξαρτάται από το θέμα, την διάσταση και την ποιότητα της εκτύπωσης, και σε πολλές περιπτώσεις ιδιαίτερων θεμάτων, είναι αρκετά υψηλό.
ζ) εφαρμόζεται μόνο σε εσωτερικές επιφάνειες, εκτός και αν γίνει εκτύπωση σε κάποιο υλικό πολυουρεθάνης, πλεξιγκλάς ή γυαλί, οπότε ανεβάζει κατά πολύ το κόστος.
Παράδειγμα:
Οι δύο εσοχές που ζωγράφισα στο“The Frogs Guesthouse”, Αριστοφάνους 4-Ψυρρή, δεν θα ήταν δυνατόν να καλυφθούν με ταπετσαρία.
Εν ολίγοις, η κλασική μέθοδος της ζωγραφικής δια χειρός, σαν τεχνική, αποτελούσε και θα αποτελεί το ιδανικότερο εκφραστικό μέσο για την υλοποίηση μοναδικών, απαιτητικών και διαχρονικών θεμάτων, ακόμα και στους πιο δύσκολους χώρους.
Το μοναδικό,ίσως, μειονέκτημα της τοιχογραφίας είναι ο χρόνος.
Γιατί για να παραχθεί ένα έργο υψηλής ποιότητας, σαφώς απαιτείται πολύ περισσότερος χρόνος απ’ό,τι για να κολληθεί πχ. μια ταπετσαρία.
Όμως συγκριτικά με το γκράφιτι, ο χρόνος που κερδίζει ένας τοιχογράφος χρησιμοποιώντας πινέλα, είναι σημαντικά υπολογίσιμος.
Το αποτέλεσμα, επίσης, κατά πολύ ανώτερο, ωστόσο, εξαρτάται πάντα από την ικανότητα κι εμπειρία του καλλιτέχνη.
Η αναπαράσταση μιας πόρτας οικίας στη Λυών που ζωγράφισα πρόσφατα σε ξύλινο παραβάν με την τεχνική Trompe-l’œil (οφθαλμαπάτη) .
Παρ’ότι το αρχικό θέμα ήταν μόνο η φωτογραφία μιας πόρτας πάνω στον τοίχο με τον πέτρινο διάκοσμο, προσέθεσα όλο τα υπόλοιπα στοιχεία, τα σκαλοπάτια, τον πλαϊνό τοίχο με τον διάκοσμο, τη βρύση, τα χελιδόνια. ‘Ένα εξαιρετικά απαιτητικό έργο.
