(*)Δημήτρης Γρηγορίου
Από τη στιγμή που ένα έργο γλυπτικής στηθεί ή τοποθετηθεί στον οριστικό τόπο για τον οποίο προορίζεται (αδιάφορο αν την ώρα της δημιουργίας του γλυπτού ο τόπος αυτός υπήρχε μόνο στη φαντασία του γλύπτη), γύρω ή δίπλα του διαμορφώνεται ένας χώρος που καθορίζεται πια από το γλυπτό. Ο χώρος αυτός αποτελεί κατά κάποιο τρόπο αναπόσπαστο τμήμα του γλυπτού.
Συν τω χρόνω, υπήρξαν και οι εικαστικοί που έκαναν το τολμηρό βήμα να επέμβουν στην τρίτη διάσταση του χώρου ενσαρκώνοντας ολοκληρωτικά την γλυπτική στην αρχιτεκτονική σύνθεση: είτε με έργα που προορίζονταν να αξιοποιηθούν ως διαχωριστικά στοιχεία, είτε με κάποια άλλα που κατείχαν μια πιο ανεξάρτητη μορφή στον χώρο –τοποθετημένα πάντοτε σε συγκεκριμένα σημεία, ύστερα από συνεννόηση μεταξύ εικαστικού και αρχιτέκτονα.
Σε υποκατάστημα αθηναϊκής τραπέζης[1] ο γλύπτης Θόδωρος δημιουργεί μια σύνθετη σύνθεση που είχε ως στόχο να εμποδίζει τους περαστικούς και τους πελάτες της τράπεζας να παρακολουθούν τους υπαλλήλους που εργάζονται στο μεσώροφο, να επιτρέπει όμως στο φως να διαχέεται στο χώρο πίσω απ’ αυτό. Η λειτουργία και η διάρθρωση του ισογείου της τράπεζας επηρέασε τη σύνθεση. Στο αριστερό μέρος του γλυπτού, που αντιστοιχεί στο βάθος του πάγκου των συναλλαγών, τοποθετήθηκαν στατικά-ορθογώνια στοιχεία. Πάνω από το χώρο των συναλλαγών τα σύρματα με τα μικρά σφαιρικά στοιχεία. Στο δεξί μέρος της σύνθεσης που αντιστοιχεί στο χώρο της κυκλοφορίας τα στρογγυλά-δυναμικά στοιχεία. Η όλη σύνθεση ξεκινώντας από την οροφή καταλήγει στο τόξο του εκκρεμούς που τονίζει τον πάγκο συναλλαγών – στόχο και ουσία μιας τράπεζας.[2] Με τον τρόπο αυτό η σύνθεση διαιρεί τον χώρο σε τρία μέρη, με εμφανή την αναφορά στο τρίπολο αναμονή-διαπραγμάτευση-υλοποίηση.
Άλλη μια εφαρμογή σε τραπεζικό κατάστημα ήταν η περίπτωση του έργου της Ελένης Βερναδάκη για την First National City Bank της Ακτής Μιαούλη στον Πειραιά.[3] Ο τοίχος επάνω στον οποίο αναπτύχθηκε το σχέδιο της καλλιτέχνιδος[4] ήταν ελεύθερος στον χώρο και λειτουργούσε ως διαχωριστικός. Κύριος στόχος ήταν η εξασφάλιση ιδιωτικότητας και απομόνωσης μερικών γραφείων από τον υπόλοιπο συλλογικό χώρο εργασίας. Η σύνθεση ήταν λιτή, αποτελούμενη από επίπεδες πλάκες και άλλες που έφεραν γεωμετρικά μοτίβα, χαμηλά κυκλικά ανάγλυφα και εσώγλυφες οπές[5], που δημιουργούσαν κυκλικούς σχηματισμούς[6].
Σε κατοικία στην Κινέτα Αττικής[7] που σχεδίασε ο Γιώργος Μπόγδανος, ο γλύπτης Γιώργος Νικολαΐδης συνθέτει για να διαχωρίσει τον ιδιωτικό χώρο από τον ημιιδιωτικό. Το γλυπτό είχε ως στόχο να συμβάλει στην καλύτερη διάρθρωση των χώρων της κατοικίας. Λειτουργεί με διακριτικό τρόπο ως φίλτρο ανάμεσα στην κύρια είσοδο και τον χώρο του καθημερινού. Η τοποθεσία του κτιρίου ήταν αυτή που ενέπνευσε τον καλλιτέχνη να χρησιμοποιήσει καθαρές φόρμες στη σύνθεσή του. Κύριο στοιχείο επηρεασμού του καλλιτέχνη αποτέλεσαν οι γεωμετρίες που σχηματίζονται από την αντανάκλαση των ακτινών του ήλιου πάνω στα κύματα της θάλασσας. Συνεπώς, θα μπορούσε κανείς να πει ότι το διαχωριστικό γλυπτό συμβάλλει στην υπόμνηση της φύσης στη σύνθεση του εσωτερικού χώρου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο μοντέρνος καλλιτέχνης, που νιώθει ότι δεν έχει πια ζωτικούς δεσμούς με την κοινωνία, που δεν παίζει απαραίτητο ή θετικό ρόλο στη ζωή της κοινότητας, αποσύρεται στον εαυτό του και εκφράζει τις δικές του υποκειμενικές καταστάσεις. Περιορίζεται σ’ αυτή την έκφραση και δεν ενδιαφέρεται αν η έκφραση είναι μαζί και επικοινωνία. Από τη στιγμή που συνειδητοποιήσουν αυτή την κατάσταση, πολλοί καλλιτέχνες πετάνε τα πινέλα τους και ασχολούνται με άλλα πράγματα –με την αρχιτεκτονική, τη δημοσιογραφία ή ακόμα και το εμπόριο.[8]
(*)Δημήτρης Γρηγορίου
Τελειόφοιτος Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης
Πηγές
[1] Αρχιτέκτων: Γιώργος Μπόγδανος. Θεόδωρος Παπαδημητρίου (Θόδωρος): Γλυπτική σύνθεση ως διαχωριστικό στοιχείο.
[2] Θέματα Χώρου + Τεχνών 3, 1972, σελ.134
[3] 1970, Αρχιτέκτονες: Θύμιος Παπαγιάννης, Ιωάννα Μπενεχούτσου. Ελένη Βερναδάκη: Σύνθεση και εκτέλεση κεραμικής επένδυσης διαχωριστικού τοίχου.
[4] Χρησιμοποιήθηκε πηλός αυτοϋαλούμενος χρώματος μπλε-τιρκουάζ.
[5] Ανήκει στη σειρά έργων «Νομίσματα».
[6] Βλ. «Αρχιτεκτονικές Εφαρμογές», Ελένη Βερναδάκη, επιμ. Ευγενία Αλεξάκη, εκδ. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, 2016, σελ.425
[7] 1964, Αρχιτέκτων: Γιώργος Μπόγδανος. Γιώργος Νικολαΐδης: Σύνθεση από σίδηρο με χάλκινα στοιχεία.
[8] Read Herbert, Η τέχνη σήμερα: για τη θεωρία της μοντέρνας τέχνης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1960, σελ.113-114