του Θεόδωρου Κοντορήγα*
Η σημασία της κατάλληλης ατμόσφαιρας
Το σύγχρονο ξενοδοχείο μέσα στα πλαίσια της έντονα ανταγωνιστικής διεθνοποιημένης τουριστικής βιομηχανίας, έχει βαθμιαία εξελιχτεί από τον παραδοσιακό του ρόλο της απλής φιλοξενίας σε ένα δυναμικό, πολυσύνθετο και κυρίως, κατάλληλα σχεδιασμένο περιβάλλον παροχής υπηρεσιών και ανέσεων υψηλού επιπέδου. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική έχει αντιμετωπίσει με επιτυχία τις περισσότερες φορές την πρόκληση της δημιουργίας ξενοδοχειακών χώρων που θα ανταποκρίνονται αποτελεσματικά και εάν είναι δυνατό να υπερβαίνουν τις προσδοκίες των φιλοξενουμένων. Εδώ και αρκετά χρόνια η λειτουργία αιθουσών πολλαπλών κοινωνικών εκδηλώσεων, συνεδριακών χώρων, εστιατορίων, bars, cafe, γυμναστηρίων και spas μέσα στα ξενοδοχεία είναι πλέον κανόνας. Έτσι ο χώρος του ξενοδοχείου μπορεί εύκολα να χαρακτηριστεί ως μια μικρή πόλη μέσα στην πόλη, ως μια μικρογραφία του πραγματικού κόσμου. Εκεί οι φιλοξενούμενοι εργάζονται, δειπνούν και ξεκουράζονται, ηρεμούν και διασκεδάζουν, έχουν κοινωνικές επαφές ή περνούν το μήνα του μέλιτος. Το ξενοδοχείο μπορεί να είναι μέρος των επαγγελματικών τους καθηκόντων ή μια ευχάριστη απόδραση από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Μέσα στο απαιτητικό και πολύπλευρο αυτό πλαίσιο ο τεχνητός φωτισμός καλείται να παίξει ένα παρομοίως απαιτητικό ρόλο, αυτό της δημιουργίας της κατάλληλης ατμόσφαιρας και συναισθημάτων άνεσης, χαλάρωσης, ηρεμίας, ευχαρίστησης και ευεξίας των φιλοξενουμένων, που είναι υψίστης σημασίας για το χαρακτήρα και την ταυτότητα ενός καλού ξενοδοχείου. Οι ανάγκες του φιλοξενούμενου αποτελούν τη βασική προτεραιότητα σε κάθε σχεδιασμό φωτισμού στα ξενοδοχεία, αφήνοντας αναπόφευκτα άλλους παράγοντες όπως για παράδειγμα την εξοικονόμηση ενέργειας σε δεύτερη μοίρα. Η 24-ωρη χρήση των περισσοτέρων χώρων του ξενοδοχείου που συνήθως έχουν περισσότερες από μια λειτουργίες και η ποικιλία των δραστηριοτήτων σε αυτούς, έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία στο σχεδιασμό του φωτισμού. Σε καμία άλλη εφαρμογή αρχιτεκτονικού φωτισμού ο ρόλος του μελετητή φωτισμού (ligΗting designer) δεν είναι τόσο αναγκαίος αλλά και ταυτόχρονα δύσκολος. Και αυτό γιατί καλείται να ξεφύγει από την απλή ποσοτική προσέγγιση του φωτισμού, που βασίζεται στην εξασφάλιση ενός συγκεκριμένου αριθμού lux στο χώρο (μονάδα μέτρησης του φωτισμού επιφάνειας) για μια συγκεκριμένη δραστηριότητα και να προχωρήσει στη δημιουργία μοναδικών και αυθεντικών ατμοσφαιρών με φαντασία και ταλέντο, και πάντοτε σε συμφωνία με την αρχιτεκτονική και την εσωτερική διακόσμηση του κτιρίου. Οι στόχοι είναι πάντοτε ξεκάθαροι: να είναι ορατά τα αποτελέσματα του φωτισμού και όχι οι πηγές φωτός καθώς και η δημιουργία ενός “φωτεινού” ξενοδοχείου όπου το φως να ξεπερνά την απλή ανάγκη χρήσης και ελεγχόμενο και επεξεργασμένο κατάλληλα να εκπλήσσει θετικά, να απευθύνεται στην σκέψη, να διεγείρει τη φαντασία.
Φως και αρχιτεκτονική
Ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στο φως. Η όραση αποτελεί τη σημαντικότερη ανθρώπινη αίσθηση αφού σχεδόν το 80% των πληροφοριών συλλέγονται με αυτήν. Μέσω της όρασης γίνονται αντιληπτές οι μικρές διαφορές των αποχρώσεων, των τόνων, των μορφών και των κινήσεων. Το φως, φυσικό και τεχνητό, αποτελεί το κύριο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του. Επιπλέον, ορίζει το χώρο, αναδεικνύει τα χρώματα, αποκαλύπτει τις περίπλοκες λεπτομέρειες της υφής και της φόρμας και έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει δραματικά την ατμόσφαιρα κάθε εσωτερικού ή εξωτερικού χώρου. Η όραση είναι δυνατή μόνο μέσω του φωτός. Στην αντίληψη της αρχιτεκτονικής κυριαρχεί η όραση σε τέτοιον βαθμό που οι άλλες αισθήσεις χάνονται. Ο αρχιτέκτονας πλάθει το χώρο και τη μορφή. Την πραγματική τους διάσταση όμως τους την παρέχει το φως. Δεν είναι υπερβολή λοιπόν να πούμε ότι ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να πλάθει το φως. Η αρχιτεκτονική και το φως είναι μια σχέση άρρηκτα δεμένη. Η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να υπάρξει παρά μέσα από το φως. Η διαπίστωση αυτή είναι τόσο αυτονόητη που σήμερα τείνουμε να θεωρούμε την ύπαρξη του φωτός δεδομένη και να ξεχνάμε την πραγματική του αξία. Σήμερα, η ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας, για προστασία του περιβάλλοντος, για εξασφάλιση υγιεινού εσωκλίματος, για αύξηση της παραγωγικότητας, επιβάλει τη χρήση του φυσικού φωτισμού στα κτίρια. Το φυσικό φως δημιουργεί υγιεινό εσωκλίμα, εξοικονομεί ενέργεια και ως εκ τούτου χρήματα. Στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό έργο είναι έντονη η τάση για αναθεώρηση των στρατηγικών και των μεθόδων σχεδιασμού που αναπτυχθήκαν κατά την τελευταία εκατονταετία. Η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης σε συνδυασμό με την εξασφάλιση βιολογικής άνεσης, επανέρχεται ως ένα από τα βασικά κριτήρια του ολοκληρωμένου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Η αρχιτεκτονική των τελευταίων δεκαετιών, σε όλο το κόσμο, σηματοδοτειται από μεγάλα κτιριακά έργα στα οποία η ένταξη του φυσικού φωτισμού αποτελεί κυρίαρχη παράμετρο, ενώ η εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών και προϊόντων νέας τεχνολογίας όπως για παράδειγμα ειδικών υαλοπινάκων, συστημάτων σκιασμού, αυτομάτων συστημάτων ελέγχου, επιτρέπει την αποτελεσματική χρήση και τον έλεγχο του φυσικού φωτισμού με εξαιρετικά αισθητικά και λειτουργικά αποτελέσματα. Σε όλο τον κόσμο και πρόσφατα σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας, ο αριθμός των ξενοδοχείων με σχεδιασμένο και ενδιαφέροντα φωτισμό συνεχώς αυξάνεται. Οι κύριοι λόγοι της εμφάνισης του φαινόμενου αυτού είναι:
– Η αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας του έργου των εξειδικευμένων μελετητών φωτισμού (ligΗting designers), που με την εμπειρία και τη γνώση τους, συνδυάζουν δημιουργικά τη τέχνη και τη σύγχρονη τεχνολογία του αρχιτεκτονικού φωτισμού για την αισθητική ανάδειξη κάθε εσωτερικού ή εξωτερικού χώρου. Η παρουσία ενός έμπειρου μελετητή φωτισμού, πλήρως ανεξάρτητου απο τις εταιρίες που κατασκευάζουν ή εμπορεύονται τα φωτιστικά σώματα, κρίνεται πλέον απαραίτητη, γιατί προχωρώντας πέρα από την “φωτοτεχνική” μελέτη που είναι καθαρά ποσοτική, επινοεί πρωτότυπους κάθε φορά τρόπους για την αρμονική ενσωμάτωση του φωτισμού στην αρχιτεκτονική του ξενοδοχείου, την ανάδειξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του και τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας.
– Οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία του αρχιτεκτονικού φωτισμού σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην τεχνολογία των ηλεκτρονικών συστημάτων. Οι νέες αυτές τεχνολογίες έχουν τις καταβολές τους σε χώρους με συσσωρευμένη εμπειρία όπως το θέατρο, ο κινηματογράφος και η βιομηχανία του θεάματος και φέρνουν μαζί τους μια καινούργια αισθητική πρόταση. Σήμερα, οι δυνατότητες που η τεχνολογία προσφέρει, περιορίζονται μόνο από τη φαντασία των μελετητών φωτισμού και των αρχιτεκτόνων. Η χρήση νέων τεχνολογιών όπως οπτικές ίνες, εναλλαγές χρωμάτων, leds, οπτικές μεμβράνες, προβολές και η εφαρμογή θεατρικών τεχνικών στο φωτισμό εσωτερικών και εξωτερικών χώρων προσφέρει νέες ευκαιρίες για την αισθητική ανάδειξη κάθε χώρου με κύριο στόχο την ποιοτική αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης και κοινωνικής ζωής.
Σχεδιάζοντας με το φως
Πρωταρχικός στόχος κάθε μελέτης φωτισμού και του σχεδιασμού των συστημάτων που την υποστηρίζουν, είναι η πλήρης ικανοποίηση τόσο των γενικών όσο και των ειδικών αναγκών σε φωτισμό όσων χρησιμοποιούν ένα χώρο, με τη ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση της ενέργειας που καταναλώνεται. Ταυτόχρονα, ο κύριος σκοπός κάθε σχεδιασμού φωτισμού είναι η επικοινωνία της κατάλληλης πληροφορίας. Ο σχεδιασμός του φωτισμού είναι κάτι περισσότερο από την απλή επιλογή φωτιστικών ή τον υπολογισμό του μεγέθους των παραθύρων σε ένα κτίριο.
Ο σκοπός είναι η σύνθεση φωτεινότητας και χρώματος στο συνολικό οπτικό πεδίο του παρατηρητή. Ανάδειξη δεν είναι μόνο η απλή προβολή ενός ξενοδοχείου αλλά μια ολιστική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη το σύνολο των λειτουργικών, αισθητικών αναγκών καθώς και αυτών της εξοικονόμησης ενέργειας επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα ποιοτικό, άνετο και ευχάριστο χώρο φιλοξενίας. Ο μελετητής αρχιτεκτονικού φωτισμού αρχικά αναλύει ένα χώρο και προσπαθεί να ανακαλύψει τις ιστορίες που ενυπάρχουν σε αυτόν. Μέσα από συζητήσεις με τους ιδιοκτήτες και τους αρχιτέκτονες αντιλαμβάνεται το πως η χρήση του χώρου αλλάζει κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύκτας και πως οι φιλοξενούμενοι κινούνται καθ’ όλο το 24-ωρο. Μαθαίνει επίσης εάν ο χώρος έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να εμπνέει για παράδειγμα σεβασμό, χαρά, ησυχία, ηρεμία ή κάποιο άλλο συναίσθημα και για το ποια αρχιτεκτονικά ή διακοσμητικά στοιχεία προορίζονται να τραβήξουν την προσοχή. 0 κατάλληλος αρχιτεκτονικός φωτισμός λειτουργεί πάντα αρμονικά με την αρχιτεκτονική και εσωτερική διακόσμηση του χώρου όπως αυτές μεταμορφώνονται στη διάρκεια του 24-ωρου. Το πρωί θέλουμε τα πράγματα να είναι ζωηρά και γεμάτα ενέργεια ενώ το βράδυ επιθυμούμε ένα πιο χαλαρό περιβάλλον. Έτσι ενώ ο χώρος παραμένει ο ίδιος αυτό που αλλάζει είναι η χρήση του και κατ’ επέκταση η ατμόσφαιρα του. Και ο φωτισμός είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας για τη δημιουργία της ατμόσφαιρας αυτής. Για πετύχει τους προαναφερθέντες στόχους του ο αρχιτεκτονικός φωτισμός συχνά δανείζεται τεχνικές από άλλους χώρους με μακρόχρονη εμπειρία στη δημιουργία ατμόσφαιρας όπως για παράδειγμα από το θεατρικό φωτισμό. Η τεχνική που συχνά χρησιμοποιείται από τους πιο διακεκριμένους μελετητές φωτισμού βασίζεται στη δημιουργία πολλαπλών στρωμάτων ή επιπέδων φωτισμού. Ετσι για παράδειγμα, ο σχεδιασμός αρχιτεκτονικού φωτισμού των χωρών
υποδοχής και αναμονής ενός ξενοδοχείου μπορεί να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα στρωματά από χωνευτά φωτιστικά οροφής (downligΗts), ένα στρώμα έμμεσου φωτισμού (‘κρυφός’ φωτισμός κυρίως με χρήση λαμπτήρων ψυχρής καθόδου), ένα στρώμα διακοσμητικού φωτισμού (διακοσμητικά φωτιστικά όπως για παράδειγμα πολυέλαιοι, επιτραπέζιες λάμπες και φωτιστικά δαπέδου), πιθανότατα ένα στρώμα προβολών από ειδικό εξοπλισμό στους τοίχους και ένα ή και περισσότερα στρώματα φωτισμού με χρήση χρώματος. 0 μελετητής φωτισμού επιλέγει τα αρχιτεκτονικά, διακοσμητικά (πχ. έργα τέχνης, γυάλινες επιφάνειες) ή και λειτουργικά στοιχεία (πχ το χώρο της κεντρικής εισόδου, της ρεσεψιόν κλπ) που απαιτούν ή θα μπορούσαν να ωφεληθούν σημαντικά από φωτισμό ανάδειξης και προσθέτει και το στρώμα αυτό στα προαναφερθέντα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο φωτισμός ανάδειξης προσθέτει ‘δράμα’ σε ένα χώρο και αυξάνει το οπτικό ενδιαφέρον. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επιλεκτική ανάδειξη έργων τέχνης, αντικειμένων, φυτών ή και της ιδιαίτερης υφής μιας επιφάνειας. Με το τρόπο αυτό της δημιουργίας πολλαπλών στρωμάτων φωτισμού ο μελετητής έχει στη διάθεση του μια μεγάλη γκάμα εργαλείων τα οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει ανάλογα με το χρόνο της ημέρας ή της νύκτας ώστε να συνθέσει την επιθυμητή εικόνα και να δημιουργήσει την κατάλληλη κάθε φορά ατμόσφαιρα.
Η άριστη γνώση των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας φωτισμού δίνει τη δυνατότητα στο μελετητή φωτισμού να προδιαγράψει με κάθε τεχνική λεπτομέρεια τον απαιτούμενο εξοπλισμό δηλαδή τα φωτιστικά, τους λαμπτήρες και το πιο σημαντικό από όλα, το σύστημα ελέγχου τους. Η διαρκής επιθυμία να είναι ορατά τα αποτελέσματα του τεχνητού φωτισμού και όχι οι πήγες και τα φωτιστικά, οδηγεί στην προσπάθεια για πλήρη ενσωμάτωση του φωτισμού στην αρχιτεκτονική του κτιρίου. Η δημιουργία συγκεκριμένων λεπτομερειών φωτισμού από το μελετητή φωτισμού, όπως για παράδειγμα η ενσωμάτωση συστημάτων έμμεσου φωτισμού σε ένα χώρο θα πρέπει να εξετάζεται από τα πρώτα στάδια κατασκευής ενός έργου.
Αίθουσες υποδοχής και ρεσεψιόν
H πρώτη εντύπωση που ο πελάτης σχηματίζει για τον εσωτερικό χώρο του ξενοδοχείου αμέσως μετά τη διέλευση του από την περιστρεφόμενη πόρτα είναι ιδιαίτερα σημαντική και σε μεγάλο βαθμό προσφέρει μια αίσθηση του επίπεδου των προσφερομένων υπηρεσιών. Ο φωτισμός θα πρέπει να δημιουργεί μια ζεστή και φιλική ατμόσφαιρα, να ενισχύει το αίσθημα ενθουσιασμού στους πελάτες και να βοηθάει στον εύκολο προσανατολισμό στους υπολοίπους χώρους χωρίς την ανάγκη αμέτρητων πινακίδων. Ο φωτισμός στο χώρο της ρεσεψιόν έχει ταυτόχρονα διακοσμητική και πρακτική λειτουργία. Σε πρακτικό επίπεδο θα πρέπει να πληροί ένα αριθμό κριτηρίων για την εξασφάλιση ικανοποιητικών επιπέδων φωτισμού για τους χώρους εργασίας μπροστά και πίσω από το γκισέ. Συνήθης λύση για το σκοπό αυτό είναι η χρήση χωνευτών φωτιστικών οροφής με λαμπτήρες χαμηλής τάσης αλογονου που προσφέρει ζωντάνια και έντονα λαμπερό φως. Η χρήση υπολογιστών απαιτεί ειδική μέριμνα για το περιορισμό των ανεπιθύμητων και ενοχλητικών ανακλάσεων στις οθόνες που προκαλούν θαμβωση και δυσχεραίνουν τις εργασίες. Από άποψη αισθητικής είναι επιθυμητό ο χώρος της ρεσεψιόν να δημιουργεί αισθήματα καλωσορίσματος στους πελάτες και για το λόγο αυτό η χρήση ζεστών πηγών φωτισμού κυρίως χαμηλής τάσης αλογονου είναι η ενδεδειγμένη λύση. Επιπλέον ο φωτισμός για παράδειγμα του τοίχου πίσω από τη ρεσεψιόν ή η χρήση προβολών και εναλλαγών χρωμάτων μπορούν να προσθέσουν επιπλέον ενδιαφέρον στη συνολική εικόνα του χώρου.
Σαλόνια και λοιποί κοινόχρηστοι χώροι
H σύγχρονη προσέγγιση στο φωτισμό των συνήθως μεγάλων αυτών χώρων κάνει τη χρήση επιτραπέζιων λαμπών όλο και λιγότερο υποχρεωτική και καλεί για δημιουργία δυναμικών χώρων με έντονο δράμα με σκοπό την ενίσχυση του ενδιαφέροντος και ενθουσιασμού των πελατών. Η υιοθέτηση θεατρικών τεχνικών και νέων τεχνολογιών όπως για παράδειγμα τα LEDs, οι οπτικές ίνες και η δημιουργική ενσωμάτωση τους στην αρχιτεκτονική και διακόσμηση του χώρου μαζί με την αυξανόμενη χρήση χρώματος αρχίζουν να εξετάζονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας.
Διάδρομοι
Οι διάδρομοι που οδηγούν στα δωμάτια είναι συχνά από εκείνους τους χώρους μετάβασης (όπως για παράδειγμα και οι χώροι αναμονής των ανελκυστήρων) που παραδοσιακά στερούνται ιδιαίτερης προσοχής στο θέμα του φωτισμού εκτός ίσως από το θέμα της μέγιστης εξοικονόμησης ενέργειας. Το γεγονός ότι οι χώροι αυτοί συχνά δεν έχουν καθόλου φυσικό φως και ότι απαιτείται να έχουν φωτισμό σε 24-ωρη βάση έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο από άποψη αισθητικής όσο και από άποψη κατανάλωσης ενέργειας. “Ενα σύστημα έλεγχου του φωτισμού θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικά τόσο στην εξασφάλιση των απαραίτητων επιπέδων φωτισμού για διαφορετικές ώρες της ημέρας όσο και στη δημιουργία διαφόρων ‘σκηνών’ φωτισμού με δυνατότητα αλλαγής μεταξύ φωτεινών πηγών. ‘Ενα τέτοιο σύστημα προσφέρει ευελιξία και ζωντάνια ικανοποιώντας τόσο τις αισθητικές όσο και τις λειτουργικές ανάγκες του χώρου. Οι λύσεις φωτισμού που βασίζονται μόνο σε σειρές από χωνευτά φωτιστικά οροφής θα πρέπει να εξετάζονται προσεχτικά διότι είναι πιθανόν να δημιουργούν ανεπιθύμητες σκιάσεις και να δυσκολεύουν την αναγνώριση των χαρακτηριστικών των προσώπων. Με το κατάλληλο φωτισμό των κάθετων επιφανειών οι διάδρομοι μπορούν να δείχνουν λιγότερο κλειστοφοβικοί και απειλητικοί. Ο επιλεκτικός φωτισμός ανάδειξης των εισόδων των δωματίων είτε με ένα φωτιστικό τοίχου είτε με ένα συγκεκριμένο φωτιστικό οροφής είτε ακόμα και με φωτεινά νούμερα στις πόρτες, μπορεί να προσθέσει ενδιαφέρον ειδικά σε συνδυασμό με έμμεσο φωτισμό ή με διακοσμητικά κρεμαστά φωτιστικά για το γενικό φωτισμό των διαδρόμων. Ο φωτισμός ανάδειξης ενός πίνακα ή αλλού έργου τέχνης ή σύνθεσης με φυτά μπορεί επίσης να βοηθήσει στη βελτίωση της εικόνας των παραγνωρισμένων αυτών χώρων.
Δωμάτια
Παρόλο που ο χώρος του δωματίου είναι ο πλέον σημαντικός για την ευχάριστη διαμονή του πελάτη στο ξενοδοχείο, από άποψη φωτισμού έχουν υπάρξει μικρές μόνο αλλαγές από την ευρέως αποδεκτή προσέγγιση της δημιουργίας μια όσο το δυνατόν περισσότερο ‘σπιτικής’ ατμόσφαιρας. Η δυνατότητα να προσφέρεται στον επισκέπτη ένας βαθμός έλεγχου του φωτισμού έχει γίνει αντικείμενο ιδιαίτερης συζήτησης τα τελευταία χρόνια ειδικά με την εγκατάσταση φωτισμού στο ξενοδοχείο St Martins Lane στο Λονδίνο όπου επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να αλλάξει το χρώμα και την ένταση του φωτισμού στο δωμάτιο ανάλογα με τις ανάγκες του. Σε κάθε περίπτωση η λογική τοποθέτησης των διακοπτών ελέγχου του φωτισμού στα δωμάτια κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική ως προς την άνετη διαμονή των επισκεπτών.
Χώροι πολλαπλών εκδηλώσεων
Οι παραδοσιακά μεγάλοι χώροι των διαφόρων αιθουσών των ξενοδοχείων χρησιμοποιούνται για ποικίλες εκδηλώσεις όπως για παράδειγμα εμπορικές εκθέσεις, παρουσιάσεις νέων προϊόντων, ομιλίες, συνέδρια, επιδείξεις μόδας, χορούς, γάμους κα. Ο φωτισμός των χώρων αυτών θα πρέπει πρωταρχικά να παρέχει την ευελιξία που η πολλαπλή χρήση των χώρων απαιτεί και συνήθως περιλαμβάνει διακοσμητικούς πολυελαίους και απλίκες τοίχων, συστήματα έμμεσου φωτισμού λαμπτήρες ψυχράς καθόδου και χωνευτά σποτς οροφής. Πολύ συχνά υπάρχει η ανάγκη ύπαρξης συστημάτων φωτισμού ανάδειξης για παράδειγμα των τραπεζιών ή κάποιων άλλων αντικειμένων. Η λύση δίνεται από σποτς κατευθυνόμενης δέσμης σε ράγες. Το πλέον σημαντικό όμως για το κατάλληλο φωτισμό των χώρων αυτών είναι η ύπαρξη ενός σύγχρονου συστήματος ελέγχου που προσφέρει ευελιξία και δυνατότητα δημιουργίας σκηνών φωτισμού για την κάλυψη των πολλαπλών αναγκών των χώρων αυτών.
Εστιατόρια και bar
Τα εστιατόρια και τα bar είναι πρωτίστως χώροι κοινωνικής συνεύρεσης και για το λόγο αυτό ο φωτισμός θα πρέπει όχι μόνο να κολακεύει φυσιογνωμικά τα πρόσωπα των ανθρώπων αλλά και να κερδίζει τα θετικά τους σχόλια. Οι πελάτες ενός εστιατορίου ή bar πρέπει να αισθάνονται ότι ο φωτισμός είναι άνετος και κατάλληλος, να είναι σε θέση να διαβάσουν το μενού με ευκολία (η ηλικία βέβαια είναι καθοριστικός παράγοντας αφού ένας ηλικιωμένος απαιτεί υψηλότερα επίπεδα φωτισμού από έναν νεότερο για να εκτελέσει την ίδια εργασία) και να μην αντιμετωπίζουν προβλήματα εξαιτίας της άμεσης ή εξ αντανακλάσεως θάμβωσης. Επιπρόσθετα ο φωτισμός θα πρέπει να προσδίδει ενδιαφέρον στο χώρο. Η οπτική μονοτονία προκαλεί κούραση και ανία. “Ενα τα πιο συνηθισμένα λάθη στο σχεδιασμό φωτισμού εστιατορίων και bars είναι ακριβώς στο θέμα της ισορροπίας στις διάφορες τεχνικές φωτισμού που χρησιμοποιούνται. Συνήθως επιλέγεται λανθασμένα μια και μόνη τεχνική φωτισμού για παράδειγμα άμεσος φωτισμός από πάνω προς τα κάτω που επιτυγχάνεται από αμέτρητες σειρές χωνευτών στην οροφή φωτιστικών με συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού χωρίς καμία περαιτέρω πρόβλεψη για τις υπόλοιπες ανάγκες του χώρου. Ο ομοιόμορφος, στατικός φωτισμός σπανίως δημιουργεί ένα ενδιαφέρον εσωτερικό περιβάλλον και εξίσου σπάνια δημιουργεί αισθήματα άνεσης και χαλάρωσης στους χρήστες του χώρου. Το μυστικό είναι η δημιουργία μιας σειράς επιπέδων-στρωμάτων φωτισμού, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται οπτική ποικιλία και ενδιαφέρον.
Προσόψεις – Εξωτερικοί χώροι
Εξίσου σημαντικός με το φωτισμό των εσωτερικών χώρων είναι ο αρχιτεκτονικός φωτισμός των προσόψεων αλλά και των περιβαλλόντων χωρών του ξενοδοχείου. Σε μια εποχή που η δημιουργία εξωτερικών χωρών για την αναψυχή και τη διασκέδαση των φιλοξενούμενων αυξάνεται αλματωδώς, η επιθυμία δημιουργίας ενδιαφερόντων χώρων με τη χρήση του κατάλληλου φωτισμού γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Η παντελής έλλειψη ή ο ελλιπής φωτισμός μπορούν να δημιουργήσουν μια αρνητική εικόνα για το ξενοδοχείο. Με αποτελεσματικό φωτισμό η παρουσία του κτιρίου γίνεται αισθητή από μεγάλη απόσταση χωρίς αυτό να σημαίνει κατά ανάγκη τη χρήση σειρών προβολέων. Ο σωστός και ιδιαίτερος εξωτερικός φωτισμός αποτελεί επένδυση για το ξενοδοχείο αφjού ενισχύει την εταιρική του ταυτότητα και αναδεικνύει την αρχιτεκτονική του κτιρίου. Προσφέρει επίσης μια πρώτη γεύση για το τι υπάρχει στο εσωτερικό καθώς και για το επίπεδο των προσφερομένων υπηρεσιών. Και αυτή η εφαρμογή αρχιτεκτονικού φωτισμού ξεφεύγει από τα αμιγώς τεχνικά προσόντα που ένας μελετητής φωτισμού θα πρέπει να διαθέτει και απαιτεί όχι μόνο φαντασία και ταλέντο αλλά και ουσιαστική κατανόηση της αρχιτεκτονικής. Ο μελετητής φωτισμού βρίσκεται μπροστά σε μια πληθώρα επιλογών: να αναδείξει την αρχιτεκτονική του κτιρίου ή να δημιουργήσει μια καινούργια νυκτερινή εικόνα, να χρησιμοποιήσει το εσωτερικό του κτιρίου σαν μέρος της νυκτερινής του εικόνας ή όχι, ποιες επιφάνειες θα φωτιστούν και ποιές συνειδητά θα μείνουν στο σκοτάδι. “Ενα μεγάλο μέρος της μαγείας του αρχιτεκτονικού φωτισμού βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το διαρκές και γοητευτικό ‘παιγνίδι’ φωτός και σκιάς. Ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Tadao Ando δήλωσε ότι ‘ο φωτισμός αναδεικνύει όλη τη μαγεία του μόνο μπροστά από ένα φόντο σκότους’. Ο ομοιόμορφος εξωτερικός φωτισμός από συμμετρικά παρατεταγμένους προβολείς με ισχυρούς λαμπτήρες εκκενώσεως θα πρέπει γενικά να αποφεύγεται όχι μόνο γιατί σπάταλα ενέργεια αλλά και γιατί προσβάλλει την αισθητική εικόνα σημαντικών αρχιτεκτονικών δημιουργιών.
Πηγές φωτός
H βασική προτεραιότητα στη δημιουργία ενός ξενοδοχειακού χώρου είναι οι άνθρωποι που εργάζονται και φιλοξενούνται σε αυτόν να δείχνουν και να αισθάνονται όμορφα. Για το λόγο αυτό οι πηγές φωτισμού που χρησιμοποιούνται ευρέως στους χώρους αυτούς είναι οι λαμπτήρες αλογόνου χαμηλής τάσης (12V) και τάσης δικτύου. Το λαμπερά έντονο, κρυστάλλινο φως των λαμπτήρων αυτών είναι το πλέον κατάλληλο τόσο για το γενικό φωτισμό όσο και για το φωτισμό ανάδειξης. Επιπλέον η δυνατότητα ελέγχου της δέσμης του φωτός στους λαμπτήρες αλογόνου με διχρωικο καθρέπτη επιτρέπει την καλύτερη ανάδειξη διακοσμητικών στοιχείων όπως πχ. ένα γλυπτό ή μια σύνθεση με φυτά. H μείωση της φωτεινής έντασης των λαμπτήρων αυτών με τη χρήση φωτορυθμιστών όχι μόνο αυξάνει σημαντικά τη διάρκεια ζωής τους αλλά δημιουργεί ένα ζεστό και ευχάριστο περιβάλλον αφού το φως που εκπέμπουν μοιάζει με το φως των κεριών και κολακεύει ιδιαίτερα το χρώμα του δέρματος. Άλλες πηγές φωτισμού όπως οι συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού και οι λαμπτήρες εκκενώσεως, παρόλη τη σημαντική βελτίωση του δείκτη χρωματικής τους απόδοσης (το πως δηλαδή αποδίδουν τα χρώματα), εκπέμπουν ένα ψυχρό φως και η φωτορύθμιση τους είναι σχετικά δύσκολη έως αδύνατη. Οι λόγοι αυτοί κάνουν τη χρήση τους περιορισμένη.
H ύπαρξη και σωστή λειτουργία των συστημάτων ελέγχου φωτισμού σε όλους τους χώρους των ξενοδοχείων είναι εξαιρετικά σημαντική τόσο για τη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας όσο και από άποψη εξοικονόμησης ενέργειας. Σε ένα περιβάλλον που οι απαιτήσεις για φωτισμό αλλάζουν κατά τη διάρκεια του 24-ωρου, τα συστήματα έλεγχου του φωτισμού προσφέρουν ευελιξία στη χρήση των χώρων καθώς δίνουν τη δυνατότητα προσαρμογής των συνθηκών φωτισμού στις διαφορετικές κατά περίπτωση ανάγκες του χώρου. Στους διαδρόμους για παράδειγμα, μια μείωση των επιπέδων φωτισμού κάποιες ώρες της ημέρας μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην συνολική εξοικονόμηση ενέργειας του κτιρίου. “Ενα εξελιγμένο σύστημα ελέγχου του φωτισμού είναι επίσης απαραίτητο στα εστιατόρια για τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας για το πρόγευμα, το μεσημεριανό και το δείπνο ή και για ειδικές εκδηλώσεις (πχ παρουσίαση ζωντανής μουσικής). Πιο φωτεινές συνθήκες, με φωτισμό κυρίως από χωνευτά σποτς οροφής, είναι καταλληλότερες για επαγγελματικά γεύματα ενώ για το δείπνο ο φωτισμός απαιτείται να είναι πιο χαμηλός, απαλός και έμμεσος. Ο πιο απαιτητικός από άποψη έλεγχου του φωτισμού, χώρος του ξενοδοχείου είναι η αίθουσα ποικίλων κοινωνικών εκδηλώσεων. Εκεί το σύστημα έλεγχου θα πρέπει να είναι αρκετά ‘έξυπνο’ και ευέλικτο ώστε σαν ένα μαγικό ραβδί να μεταμορφώνει τον ίδιο χώρο από ένα εμπορικό συνέδριο σε ένα ευχάριστο περιβάλλον για διασκέδαση και χορό. Αυτό απαιτεί από τα πρώτα σταδία σχεδιασμού του χώρου, τη δημιουργία διαφορετικών ζωνών για τα διάφορα συστήματα φωτισμού. Οι ζώνες αυτές για παράδειγμα μπορεί να είναι: οι πολυέλαιοι και φωτιστικά τοίχου, τα χωνευτά φωτιστικά οροφής, τα συστήματα έμμεσου φωτισμού, ο θεατρικός εξοπλισμός, ο εξοπλισμός προβολών κλπ. Το κεντρικό σύστημα έλεγχου δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη του χώρου να επιλέξει με το πάτημα ενός κουμπιού τον κατάλληλο φωτισμό κατά περίπτωση με την ενεργοποίηση των κατάλληλων ζωνών. Κάθε χώρος έχει ένα σημείο προγραμματισμού όπου οι διαφορετικές “σκηνές” φωτισμού έχουν καταγραφεί και ένα πίνακα ελέγχου για την επιλογή τους. Σε μια τυπική αίθουσα κοινωνικών εκδηλώσεων ξενοδοχείου υπάρχουν 6 προγραμματισμένες σκηνές φωτισμού, σε ένα χώρο υποδοχής και ρεσεψιόν 4 και σε ένα διάδρομο 2.
Επίλογος
Τα σύγχρονα φαινόμενα των διαρκών επαγγελματικών ταξιδιών, η εκρηκτική αύξηση του τουρισμού και ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των μεγαλύτερων αλυσίδων ξενοδοχείων έχουν οδηγήσει στην επανεξέταση των επιθυμιών των πελατών και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Αυτό με τη σειρά του έχει οδηγήσει από τη μια πλευρά στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προσοχή στη λεπτομέρεια και από την άλλη στην επιθυμία δημιουργίας αυθεντικών χώρων. Αναπόφευκτα ο φωτισμός των εσωτερικών και εξωτερικών χωρών επανεξετάζεται στο νέο αυτό απαιτητικό πλαίσιο με μόνιμη επιθυμία να ενσωματώνεται στην αρχιτεκτονική και εσωτερική διακόσμηση, να είναι πιο ελεγχόμενος και να σχεδιάζεται με φαντασία και πρωτοτυπία. Παρόλο που ο φωτισμός είναι ένα σύνθετο θέμα, οι λύσεις που προτείνονται κάθε φορα θα πρέπει να είναι απλές και να συντηρούνται εύκολα. Από πλευράς αρχιτεκτονικού σχεδιασμού η χρησιμοποίηση ασυνήθιστων υλικών όπως για παράδειγμα του γυαλιού σε τοίχους και δάπεδα δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας μοναδικών λεπτομερειών φωτισμού.
(*) Θεόδωρος Κοντορήγας: Σπούδασε στο Bartlett ScΗool of ArcΗitecture, UCL στο Λονδίνο όπου απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στον αρχιτεκτονικό φωτισμό. Εργάστηκε επί σειρά ετών ως senior ligΗting designer στο διεθνούς φήμης γραφείο μελετών αρχιτεκτονικού φωτισμού MBLD στο Λονδίνο. Το 2002 ίδρυσε το ανεξάρτητο γραφείο μελετών αρχιτεκτονικού φωτισμού Θ. Κοντορηγας και Συνεργάτες Μελετητές στην Αθήνα. Στην Ελλάδα έχει σχεδιάσει το φωτισμό για σύγχρονους εκθεσιακούς χώρους και συνεδριακούς χώρους, ξενοδοχεία 5 αστέρων, μνημεία και χώρους ιστορικής σημασίας, κτίρια γραφείων, εστιατόρια και εμπορικά κέντρα. Διδάσκει αρχιτεκτονικό φωτισμό στον Αθηναϊκό Καλλιτεχνικό και Τεχνολογικό Όμιλο (Α.Κ.Τ.Ο.) και στα ΙΕΚ Ακμή στην Αθήνα και είναι ενεργό μέλος της ELDA (European LigΗting Designers Association) και Society of LigΗt & LigΗting στην Αγγλία. “Εχει πραγματοποιήσει διαλέξεις σε θέματα της επιστήμης του αρχιτεκτονικού φωτισμού στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρόσφατα εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Φωτισμός και αρχιτεκτονική” από τις εκδόσεις του τεχνικού περιοδικού Κτίριο στη Θεσσαλονίκη.