Ο Alvaro Aalto, ένα μεγάλο όνομα στη Φιλανδέζικη και διεθνή αρχιτεκτονική, πέθανε τον Μάιο του 1976. ολόκληρος ο κόσμος θρήνησε το χαμό της μεγαλοφυΐας αυτής, η δημιουργική δουλειά του οποίου απλώνεται σε περισσότερο από μισό αιώνα.
Το έργο του Alvaro Aalto στην αρχιτεκτονική και το design είναι ήδη γνωστό από πολυάριθμες δημοσιεύσεις. Η παρουσίαση αυτή δεν είναι λεπτομερής αναφορά στο έργο του. Είναι ένα αφιέρωμα στα δύο χρόνια από το θάνατο του και έγινε με τη βοήθεια του Φιλανδικού περιοδικού ARKKITHETI.
Με το θάνατο του Alvaro Aalto ο Φιλανδικός και γενικά ο Δυτικός Πολιτισμός χάνει μαζί με τον αρχιτέκτονα και ένα μεγάλο στοχαστή. «Απαντώ χτίζοντας» ήταν τα λόγια του μπροστά στις θεωρητικές ερωτήσεις που του απευθύνατε. Όταν η ψηλή απόδοση συνδυάζεται με πλατειά καλλιτεχνική ποιότητα, με συνεχή έρευνα για νέες λύσεις, για νέα υπόσταση ζωής, η απάντηση που δόθηκε είναι σωστή.
Στη δουλειά του Aalto μεσουρανούν τρεις χαρακτηριστικές φάσεις. Στο τέλος του αιώνα ξεπροβάλλει σαν ενθουσιώδης σταυροφόρος της λειτουργικότητας. Δέκα χρόνια αργότερα η βλαστάνουσα κριτική του ορθολογισμού ωριμάζει και ο Aalto ελέγχει τις απόψεις του στα πρακτικά προβλήματα της προκατασκευής και τυποποίησης. Αργότερα, στον ακαδημαϊκό λόγο, πενηντάχρονος πια, μπαίνει στα καλλιεργημένα φιλοσοφικά προβλήματα. Μέσα στις δεκαετίες αυτές η βαθιά σκέψη, η επιθυμία του να βρεθεί η βαθύτερη έννοια της αρχιτεκτονικής, είναι χαρακτηριστική.
Η σχέση Ανθρώπου – Φύση είναι το βασικό θέμα που ο Aalto θέτει προς επίλυση για τον εαυτό του και τη μοντέρνα Αρχιτεκτονική. Η μοίρα του ανθρώπου εξαρτάτο και εξαρτάται από την σταθερότητα της κοινωνίας, της αρμονίας της ζωής και την αποδοτικότητα της παραγωγής. Ο Aalto, από νωρίς κατάλαβε πόσο δραστικά αντέδρασε η λειτουργικότητα στη τάση της σύγχρονης εποχής, της προηγούμενης τεχνολογίας, να αποκόψει τον άνθρωπο από την φύση. Με την παρακμή της μηχανιστικής σκέψης, της μηχανιστικής καλλιέργειας του πνεύματος και του πολιτικού ουτοπισμού, οι προτάσεις του Aalto θα ξανακοιταχθούν και πολλές σκέψεις θα θεωρηθούν προφητικές. Η Βιολογία, οι φυσικοί οργανισμοί και γενικά η παρατήρηση της φύσης είναι το βάθρο της φιλοσοφικής σκέψης τους. Η αντίληψη των φυσικών οργανισμών σαν πρότυπα για τα κτίσματα της ανθρώπινης κοινωνίας, η συσχέτιση και οι αναλογίες ανάμεσα στα ανθρώπινα επιτεύγματα και τις δομές της φύσης και η χρήση τους σαν απλές μεταφορές πολλές φορές δεσπόζουν την γεμάτη δημιουργική φαντασία σκέψη του.
Οι αραιές φιλοσοφικές παραπομπές δεν μαρτυρούν αναγκαστικά, απουσία φιλοσοφικής σκέψης. Στα έργα του είναι δύσκολο να την ανακαλύψεις και ακόμα δυσκολότερο να την ερμηνεύσεις, διότι ο θεωρητικός διαλογισμός για τον Aalto τόσο ξένο όσο και ο δογματισμός. Χάραξε τον δικό του προσωπικό δρόμο, χωρίς να αναμειχθεί στα προβλήματα της θεωρίας της γνώσης.
Παρ’ όλο το βασικό σκεπτικισμό του έμοιαζε να δέχεται τον βιταλιστικό τρόπο σκέψης « Η τεχνολογία είναι μια ειδική περίπτωση της Βιοτεχνικής». Η ανθρώπινη αιτία είναι μια ειδική περίπτωση της γενικής βιολογικής αιτίας. Η τεχνολογία κτίζει μηχανές όπου η αποδοτικότητα τους αντικαθιστά ότι μπορεί να κάνει ο καλλίτερος άνθρωπος.
Σε σύγκριση με τα χημικά εργαστήρια των κυττάρων του ανθρώπου, τα χημικά εργοστάσια είναι συχνά εξαιρετικά πρωτόγονα. Θεωρούμε ότι το βιολογικό σύστημα της φύσης κρύβει ένα ζωντανό παράδειγμα του είδους της τυποποίησης, που πρόκειται να γίνει η αληθινή φύση της Αρχιτεκτονικής. Από το 1929 αναλύει και καθορίζει με σαφήνεια, πίσω από το δικό του πρίσμα, το πρόβλημα της τυποποίησης, την ψυχολογική διάκριση μεταξύ των ομοιοτήτων και των ανομοιοτήτων. Εάν η αναπτυσσόμενη επεξεργασία της παραγωγής οδηγείται από κοινωνικά υπεύθυνη δουλειά, το αποτέλεσμα δεν είναι άγονη μηχανοποίηση, αλλά ανθρώπινα αξιόλογη και οργανική πρόοδος.
Ο Aalto είδε βαθύτερα την συγγένεια των τεχνικών και κοινωνικών εξελίξεων: το ιδανικό όραμα του, η αταξική κοινωνία προϋποθέτει, τουλάχιστον στα αρχικά της στάδια, ένα ρυθμό ζωής υπογραμμισμένο από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την μηχανοποίηση έτσι ώστε η ισότητα να μεταφερθεί στο επίπεδο της πράξης. Εν τούτοις ο ίδιος στάθηκε μακρυά από τα πολιτικά κόμματα και διατήρησε την σπάνια πολιτική του ανεξαρτησία. Η διπολική θέση μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού καθόριζε και την άποψη του για την κοινωνία. «Η Δημοκρατία δεν είναι παρά ο συνεχής διάλογος μεταξύ του ατομικισμού και του κολλεκτιβισμού».
Η αντίδραση του προς την Αμερική ήταν αμφιταλαντευόμενη. Η Αμερικανική Αρχιτεκτονική εκφυλιζόταν στο χωρίς έλεγχο παιχνίδι των καμπυλών γραμμών και των κατακόρυφων στοιχείων. Εν τούτοις θεωρούμε ότι η Αμερική υιοθετούσε το ρόλο της Γαλλίας σαν δεύτερη πατρίδα για κάθε άνθρωπο της κουλτούρας. Η ιδέα όμως ότι στα εσώτερα του ήταν προσκολλημένος στην φιλοσοφία του αναρχισμού, δεν είναι χωρίς βάση. Για παράδειγμα ήταν γνωστό ότι ο Aalto δεν ψήφιζε στις γενικές εκλογές. Σαν τον Ruskin και τον Morris, σέβονταν τους εργάτες που κυριαρχούσαν στον τομέα τους σαν ένα οργανικό μέρος της ζωής και όχι μόνο σαν ειδικοί. Όμως ανάμεσα στη γραμμή που σχεδιάζει ο αρχιτέκτονας και οι μυστρί του χτίστη, υπάρχει στη πράξη ένα πλήθος γραφειοκρατών και πολιτικών που παραγνωρίζουν την δουλειά του αρχιτέκτονα, αρπάζοντας τα πλεονεκτήματα για τους εαυτούς τους.
Υπήρξε πρόεδρος για 15 χρόνια της Ένωσης Φιλανδών Αρχιτεκτόνων. Τα οφέλη από την προεδρία ήταν και το Ινστιτούτο τυποποίησης της Ένωσης των Φιλανδών Αρχιτεκτόνων. Τόσο ξένη όσο και η κομματική πολιτική στον Aalto ήταν η ιδέα της πόλης, σαν προβολή της κοινωνικής ζωής σ’ ένα προκαθορισμένο τύπο. Η σπορά του σπόρου, η σωστή λύση του παραγόμενου κυττάρου, για παράδειγμα στο κέντρο της πόλης, κτίζοντας κύτταρο-κύτταρο «Η δημιουργούμενη αρχή της Βιολογίας και της κουλτούρας είναι μια προσχεδιασμένη ολότητα» (1949).
Ποτέ δεν θεώρησε τον εαυτό του σαν αρχιτέκτονα-πολεοδόμο. Μακρόπνοα σχέδια για το μέλλον του ήταν άγνωστο. «Εδώ εμείς χτίζουμε σπίτι, μερικά μικρά-μικρά καλλίτερα» ήταν τα λόγια του. Η κριτική του για την ομαδική εργασία ήταν πολύ αυστηρή. Η συγγένεια της μεθόδου εργασίας του προς την αναλυτική, είναι σαν την συγγένεια ενός νουβελλογράφου και ενός συγγραφέα εγκυκλοπαιδειών. Για τον αρχιτέκτονα, τον συνθέτη, πρέπει να υπάρχουν οι απαραίτητες πληροφορίες για να αρχίσει η δουλειά. Στην Αρχιτεκτονική το πρόβλημα είναι να βρεις τους σωστούς συνδυασμούς με την βοήθεια της διαίσθησης.
Στο βιβλίο του το «Μοντέρνο Θέμα» (1931), συνιστά ότι η αιτία θα πρέπει να κυβερνά τον βιταλισμό, να είναι υποταγμένη στο βιολογικό και να κυβερνάται από τον αυθορμητισμό. Ο αυθορμητισμός του έγινε ευκαιριακός, όταν ο Σουρεαλισμός κυβερνούσε την Ζωγραφική, η Φροϋδική σκέψη την συζήτηση της Ψυχολογίας. Ακόμη και στην σχέση αυτή ήταν στενά δεμένος με την Ευρωπαϊκή κουλτούρα του καιρού του. Φαίνεται ότι όπου οι οπαδοί της λειτουργικότητας, συνέχισαν σε περιόδους φυσικών εξελίξεων και επηρεάστηκαν από τον Μαρξιστικό – Ιστορικό υλισμό, ο Aalto, ευαίσθητος στην παράδοση της Δυτικής κουλτούρας έκλινε προς τον βαθυστόχαστο – Ψυχολογικό προσανατολισμό του αιώνα μας. Φυσικά η πολιτική ατμόσφαιρα στην Φιλανδία μετά τον αστικό πόλεμο, μπορεί να τον είχε ιδεολογικά επηρεάσει, αλλά τελικά ο κύριος λόγος, ήταν ο προσωπικός τρόπος σκέψης, ο οποίος φαίνεται να έχει πλήρως ωριμάσει, εμπνέοντος στον ίδιο εμπιστοσύνη, σε μια εποχή όπου αρχίζει η αποσύνθεση της ορθολογιστικής λειτουργικότητας.
Ο Aalto συνεδίαζε την εικόνα του αγνού αρχιτέκτονα σε αντίθεση με την διαλεκτική αρχιτεκτονική θέση. «Ο αρχιτέκτονας δημιουργεί αρμονία, δένει τις κλωστές του παρελθόντος και του μέλλοντος. Ο άνθρωπος είναι η βάση, με όλες τις αμέτρητες συναισθηματικές του κλωστές η Αρχιτεκτονική έχει ακόμα αχρησιμοποίητες πηγές και μέσα, που απορρέουν απ’ ευθείας από την Φύση και από την αντίδραση του βάρους της ανθρώπινης ψυχής.
Ο Aalto έχει ερμηνευθεί γενικά, είτε από την ισχυρή του προσωπικότητα είτε από τα ίδια του τα έργα. Ζει στη μνήμη των συγχρόνων του σαν τον αρχιτέκτονα που θα δώσει διαζευκτικές λύσεις στα αρχιτεκτονικά προβλήματα του, πέρα από την τυπικότητα. Εκείνοι που τον γνώρισαν θυμούνται την ανθρώπινη ζεστασιά, την χωρίς τυπικότητα αύρα της προσωπικότητας του. Δεχόταν ανοικτά, στο πνεύμα της ευγενικής ισότητας συναδέλφους πολύ νεώτερους και με διαφορετικές αντιλήψεις.
(Από άρθρο του Kirmo Mikolla στο ARKKITEHTI μετάφραση Δ. Φλέσσα)
Φωτογραφίες:
1. Alvar Aalto
2. Πλαστική δημιουργία
3. Έπιπλα για το παιδικό δωμάτιο στο διαμέρισμα της Aino και Alvar Aalto μέσα στο κτίριο Farmer’s Hall, 1928-29.
4. Κτίριο γραφείων της εφημερίδας Turun Sanomat.
5. Εκθεσιακή κατασκευή για την επτακοσιαστή επέτειο του Turku σχεδιασμένη σε συνεργασία με τον Erik Bryggman.
6. Σανατόριο, Paimio 1930-33.
7. Παράθυρο δωματίων ασθενών
8. Από τον διαγωνισμό για το κτίριο της Φιλανδικής Πρεσβείας στη Μόσχα, 1935.
9. Φιλανδικό περίπτερο στη Παγκόσμια έκθεση της Νέας Υόρκης, 1939.
10. Πειραματισμός στην καμπύλωση του ξύλου, 1929-33.
11. Έπιπλα, 1929-33.
12. – 13 Έκθεση, The Museum of Modern Art, Νέα Υόρκη, 1938.
14. Το Δημαρχιακό Μέγαρο του Saynatsalo, 1950-52.
15. Φωτιστικά, 1949-54.
16. Metropolitan Opera, Νέα Υόρκη, μελέτη, 1956.
17. Essen Opera, μελέτη, 1ο βραβείο σε διαγωνισμό του 1959.
18. Vogelweidplatz, για πολλές χρήσεις, Βιέννη, 1ο βραβείο σε διαγωνισμό του 1953.
19. Auditirium στο Texhnical University, Otaniemi, 1962-65
20. Πνευματικό Κέντρο, Ελσίνκι 1954-57.
21. Κατοικία Carre, Bazoches – sur – Gyonne, 1956-58 (σκίτσο).
22. (Τομή κολώνας).
23. (Δυτική όψη).
24. Finlandia Hall, Ελσίνκι, 1964-75, (ανατολική πλευρά).
25. (Foyer)
26. Alvar Aalto.
27. Μουσείο Τέχνης North Jylland, Aalborg, 1963-72.
28. Alvar Aalto.