Εισαγωγή
Ο ρόλος της συμμετοχής των κατοίκων είναι πολύ σημαντικός και αναγκαίος για όλα τα στάδια εκπονήσεως και εφαρμογής μιας μελέτης και αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση στην προσπάθεια μιας κοινωνικά παραδεκτής αντιμετώπισης των τόσων ζωτικών προβλημάτων των κατοίκων ενός οικισμού και ιδιαίτερα ενός παραδοσιακού οικισμού.
Το ερωτηματολόγιο που μελετήθηκε γι’ αυτή την περίπτωση περιέχει 10 βασικά ερωτήματα καθώς και χώρο για πρόσθετες παρατηρήσεις, σκέψεις και επιθυμίες.
Η συμμετοχή των κατοίκων στην έρευνα μας ήταν πολύ ικανοποιητική όχι μόνο για την αντιπροσωπευτικότητα της, τον αριθμό δηλαδή των απαντήσεων, αλλά και για το επίπεδο των απαντήσεων αυτών.
Από τα 44 δελτία που μοιράστηκαν στα νοικοκυριά του Κάστρου επιστράφηκαν τα 41, πράγμα που σημαίνει ποσοστό συμμετοχής 93,2%.
Πρώτο και δεύτερο ερώτημα
Τα ερωτήματα 1 και 2 δηλαδή:
«1. Τι σας αρέσει ιδιαίτερα στο Κάστρο;
Ονομάστε στοιχεία για τα οποία τρέφετε προσωπική αγάπη και θα θέλατε να διατηρηθούν.»
«2. Αντίθετα, αν υπάρχουν πράγματα που δεν τα βρίσκετε ωραία και που σας ενοχλούν, ποια είναι;»
είναι άμεσα συνδεδεμένα μεταξύ τους όσον αφορά την θετική και αρνητική εικόνα που έχουν οι κάτοικοι για τον οικισμό τους.
Το αποτέλεσμα των απαντήσεων στο ερώτημα 1, έφερε στο φως τα παρακάτω 4 γενικά και 4 ειδικά θετικά στοιχεία:
– Η τοποθεσία του χωριού (το ύψωμα – γενικά ο περιβάλλων χώρος).
– Το Κάστρο στο σύνολο του.
– Το κάτασπρο χρώμα (το λευκό).
– Οι δρόμοι (πεζόδρομοι) τα πλακόστρωτα δρομάκια, τα καλντερίμια.
– Η αρχιτεκτονική των σπιτιών.
– Οι Εκκλησίες
– Οι Λότζιες.
– Το Σχολείο
Από τις πιο χαρακτηριστικές επεξηγήσεις που συνόδευαν την θετική εντύπωση (εικόνα) των κατοίκων ήταν:
«Το Κάστρο το θέμε όπως είναι».
«Το χωριό μου μου αρέσει ιδιαίτερα, διότι είναι ο τόπος που γεννήθηκα και θα ήθελα πολύ να διατηρηθεί».
Το αποτέλεσμα των απαντήσεων στο ερώτημα 2 έφερε στο φως τα παρακάτω 6 αρνητικά στοιχεία:
– Γενικά τα παλιά ερειπωμένα και επικίνδυνα σπίτια.
– Τα ερείπια στο Μέσα Κάστρο (στα κονάκια).
– Οι σκουπιδότοποι στην βορειοανατολική περιφέρεια του Οικισμού.
– Οι ξύλινες τουαλέττες.
– Οι τσιμεντένιες επιφάνειες (επιχρίσματα στα σπίτια).
Ο χωματόδρομος (και η σκόνη του). Μαζί με την γενικώτερη διαμαρτυρία των κατοίκων για τους περιορισμούς και επεμβάσεις της Αρχαιολογίας στα εσωτερικά των σπιτιών που συνοδευόταν με επεξηγήσει όπως:
«Θέμε εσωτερική άνεση».
«Εσωτερικά δεν δεχόμαστε παλαιό, θέλομαι σύγχρονο».
«…ώστε να ζήσουμε υποφερτά».
Μια πρώτη προσπάθεια σχεδιαστική διατυπώσεως του αποτελέσματος της πρώτης και δευτέρας ερωτήσεως, δηλαδή των θετικών και αρνητικών στοιχείων (αρέσει / ενοχλεί) στο χώρο του Κάστρου οδηγεί στο βασικό διάγραμμα της ισχύουσας αντιληπτικής εικόνας των κατοίκων (Σχέδιο 1). Μιας εικόνας που χαρακτηρίζεται όχι μόνο από «ουδέτερα» σημεία πολεοδομικής αναφοράς αλλά και από χώρους ταυτίσεως όπως το Σχολείο, οι Λότζιες, οι Εκκλησίες κλπ.
Τρίτο ερώτημα
Οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα 3: «Πιθανό να έχετε διαπιστώσει ελλείψεις στο κάστρο. Ποιες είναι αυτές κατά την γνώμη σας;» Ομαδοποιήθηκαν στα παρακάτω 3 βασικά θέματα:
– Αποχέτευση (41,7% των καταχωρήσεων).
Το πρόβλημα αυτό αποτελεί σύμφωνα με την κρίση των κατοίκων την ουσιαστικότερη έλλειψη στο Κάστρο.
Η πιο χαρακτηριστική επεξήγηση που συνόδευε αυτή την έλλειψη ήταν:
«…Να μην ενοχλεί ο ένας γείτονας τον άλλον» (λόγο οριζόντιας ιδιοκτησίας) και να μην υπάρχουν προβλήματα υγείας και μολύνσεως).
Περίπου εξ ίσου σημαντικό φαίνεται και το θέμα 2 Δρόμου – Συγκοινωνία (36,4& των καταχωρήσεων) που υποδιαιρείται:
α) Στην ασφαλτόστρωση του δρόμου κατά κύριο λόγο προς Απολλωνία και σε συνέχεια προς Σεράλια, (Το Λιμάνι του οικισμού).
β) Στην τακτική συγκοινωνία με τάλλα χωριά του νησιού (Γραμμή λεωφορείου προς και από Κάστρο δεν υπάρχει).
γ) Στην διαμόρφωση και πλακόστρωση του Βορειοανατολικού περιφερειακού πεζόδρομου.
Από τις πιο συνήθεις επεξηγήσεις που συνόδευαν το παραπάνω αίτημα ήταν: «Να ασφαλτοστρωθεί ο δρόμος που χρόνια μας ταλαιπωρεί».
«…διότι κάθε χειμώνα το χωριό απομονώνεται από όλα τ’ άλλα».
Η επαναλειτουργία η αξιοποίηση του Σχολείου σαν Αρχαιολογικό Μουσείο υπήρξε τελικά το 3ο Βασικό θέμα (14,6% των καταχωρήσεων).
Διαπιστώθηκε επίσης: (υπόλοιπο 7,3% των καταχωρήσεων).
– Η έλλειψη φούρνου (όλη η Σίφνος εξυπηρετείται από ένα μόνο φούρνο που βρίσκεται στον Αρτεμώνα).
– Η έλλειψη αγροτικών δρόμων.
– Η ανάγκη αντιμετωπίσεως του προβλήματος της καθαριότητας του οικισμού (συλλογή και χώροι απορριμμάτων).
– Η επέκταση του μώλου στο λιμάνι (Σεράλια) όπως και
– Η γενικώτερη έλλειψη εργατικών χεριών για τις επισκευές των σπιτιών.
Τέταρτο ερώτημα
Το αποτέλεσμα στο ερώτημα 4: «Εάν είχατε δυνατότητα επιλογής τόπου κατοικίας θα παραμένατε στο Κάστρο; Εάν όχι που θα πηγαίνατε και γιατί; Είναι το ακόλουθο:
ΝΑΙ 38 92,7%
ΟΧΙ 3 7,3%
Σύνολο 41 100%
Το αποτέλεσμα αυτό επιβεβαιώνει την ψυχολογική ταύτιση του μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού του Κάστρου (92,7%) με την κατοικία του, την γειτονιά του, το χωριό του.
Από τις πιο χαρακτηριστικές επεξηγήσεις που συνόδευαν το καταγορηματικό αυτό ναι είτανε:
«εδώ γεννήθηκα και μ’ αρέσει και θέλω να μείνω για πάντα».
«Ο καθένας θέλει τον τόπο του, κει που γεννήθηκε εκεί να πεθάνει».
«…πουθενά αλλού».
Μια προϋπόθεση αυτού του «ναι» που χαρακτηριστικά αναφέρθηκε ήταν:
«Παραμένω στο Κάστρο αν ληφθούν υπ’ όψη τα ανώτερα …» δηλαδή ο εγσυγχρονισμός του Κάστρου.
Η απαίτησις αυτή εάν δεν ληφθή σοβαρά υπ’ όψη θα έχει σίγουρα αρνητικά αποτελέσματα για το «δέσιμο» την ταύτιση των κατοίκων με τον οικισμό τους. Μια ταύτιση που όπου δεν υπάρχει, είναι ανύπαρκτη όχι μόνο η έννοια της κατοικίας, της γειτονιάς και του χωριού αλλά και αυτής της ίδιας της ανθρώπινης ζωής.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι επεξηγήσεις που δόθηκαν στο μικρό ποσοστό (7,3%) του «όχι»:
«…διότι δεν έχει συγκοινωνία, ο δρόμος τον χειμώνα είναι αδιάβατος και το χωριό έχει αποτελεσματικά αποκοπεί από την υπόλοιπη Σίφνο».
«Θα πηγαίνει στο διπλανό χωριό από έλλειψη Σχολείου».
«Μόνο για την μόρφωση των παιδιών μας και λόγω ασθένειας…»
Καταλήγοντας «…και πάλι στο Κάστρο μας θα επιστρέφαμε».
Συσχετίζοντας το ναι σα αποτέλεσμα αυτού του ερωτήματος με το αποτέλεσμα του ερωτήματος 9 (περίπτωση β: επιθυμία συντηρήσεως και διαρρυθμίσεις της παλιάς κατοικίας και περίπτωση γ: δεν θα επιχειρούσατε καμμιά αλλαγή) σημειώνει κανείς ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων επιθυμούν να παραμείνουν στο Κάστρο, ένδειξη για τις διαθέσεις αυτών των ανθρώπων, για την αγάπη τους, για τον παραδοσιακό χώρο ζωής τους.
Πέμπτο ερώτημα
Το ερώτημα 5 ήτανε: «Που εφοδιάζεστε συνήθως με τρόφιμα, ρούχα κ.λ.π. δηλαδή που κάνετε τις αγορές σας».
Βασικές διαφορές μεταξύ των περιπτώσεων «Κάστρο», «Απολλώνια», και «Αλλού» δεν υπήρξαν.
Κάστρο 31 36,9%
Τρόφιμα
Απολλώνια 27 32,1%
Τρόφιμα – Ρουχισμός
Αλλού (Αθήνα –
Πειραιάς) 26 31,0%
Τρόφιμα – Ρουχισμός – Λοιπά είδη
Σύνολο 84 100,0%
Το σχετικά χαμηλό ποσοστό των κατοίκων που εξυπηρετούνται στο Κάστρο ακόμη και για τρόφιμα συνοδεύεται από μια παράλληλη αύξηση του ποσοστού των κατοίκων που κάνουν τις αγορές τους στην Απολλώνια (σ’ άλλα χωριά της Σίφνου) και αλλού δηλαδή στην Αθήνα και τον Πειραιά.
Η τάση αυτή που διαπιστώθηκε θα πρέπει να εξετασθεί σοβαρά στα πλαίσια προστασίας και ανάδειξης του Κάστρου και ειδικώτερα της οικονομικής αναζωογονήσεως της περιοχής αυτής της Σίφνου.
Έκτο, έβδομο και όγδοο ερώτημα
Το αποτέλεσμα των απαντήσεων στα ερωτήματα 6,7, και 8 δηλαδή:
«6. Παρά τους στενούς δρόμους του Κάστρου πιστεύετε πως θάπρεπε το αυτοκίνητο να μπορεί να φθάνει μπροστά στο κάθε σπίτι;»
«7. Σας ενοχλεί η παράλληλη κίνηση πεζών και τροχοφόρων;»
«8. Νομίζετε ότι ορισμένες περιοχές θάπρεπε να δοθούν αποκλειστικά στους πεζούς;»
που είναι άμεσα συνδεδεμένα μεταξύ τους ήτανε το ακόλουθο:
ΕΡΩΤΗΜΑ 6
| ΝΑΙ | 0 | 0,0% | ||
| ΟΧΙ | 39 | 100,0% | ||
| Σύνολο | 39 | 100,0% |
ΕΡΩΤΗΜΑ 7
| ΝΑΙ | 8 | 22,8% | ||
| ΟΧΙ | 27 | 77,2% | ||
| Σύνολο | 35 | 100,0% |
ΕΡΩΤΗΜΑ 8
| ΝΑΙ | 16 | 59,2% | ||
| ΟΧΙ | 11 | 40,8% | ||
| Σύνολο | 27 | 100,0% |
Το αποτέλεσμα στο ερώτημα 6 (100% όχι στο αυτοκίνητο) ήτανε κατηγορηματικό. Λαμβάνοντας δε υπ’ όψη το γεγονός ότι η παρουσία του αυτοκινήτου και οι αρνητικές του συνέπειες είναι ουσιαστικά άγνωστες στο κάστρο και όπως χαρακτηριστικά διαπιστώνεται «δεν υφίσταται θέμα..» το ποσοστό των 22,8% στο ερώτημα 7 που κρίνουν την παράλληλη κίνηση πεζών και τροχοφόρων σαν ενοχλητική πρέπει να θεωρηθεί πολύ ψηλό. Κάτι που επιβεβαιώνεται και σαν αποτέλεσμα του ερωτήματος 8 όπου το 60% των κατοίκων πιστεύει ότι όλο το Κάστρο θα πρέπει και στο μέλλον να παραμείνει αποκλειστικά σαν ζώνη πεζών και πως το αυτοκίνητο δεν θα πρέπει να διεισδύσει πέρα από την «στάση Παναγίας».
Ένατο ερώτημα
Στο ερώτημα 9: «Εάν είσθε ιδιοκτήτης και είχατε τα οικονομικά μέσα, θα επιθυμούσατε:
α. Να κατεδαφίσετε την κατοικίαν σας και να οικοδομήσετε νέα πάνω στο ίδιο οικόπεδο;
β. Να συντηρήσετε και να διαρρυθμίσετε την παλιά σας κατοικία;
γ. Δεν θα επιχειρήσετε καμμιά αλλαγή;»
είχατε το παρακάτω αποτέλεσμα:
| (α) 8 16,3% (β) 36 73,5% (γ) 5 10,2% |
| Σύνολο 49 100,0% |
Όσον αφορά το μικρότερο ποσοστό (10,2%) στην περίπτωση (γ): «Δεν θα επιχειρούσατε καμμιά αλλαγή» ανταποκρίνεται σε ιδιοκτησίες με καινούργια σπίτια ή σε παλιά σπίτια πρόσφατα διαρρυθμισμένα.
Η περίπτωση (β): «Να συντηρήσετε και διαρρυθμίσεις την παλιά σας κατοικία» βρήκε την μεγαλύτερη απήχηση (73,5%). Ένα κατηγορηματικό αποτέλεσμα που επιβεβαιώνεται για μια άλλη φορά την ταύτιση της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων του Κάστρου με τον χώρο ζωής τους και την ευνοϊκή αντιμετώπιση στο θέμα της προστασίας της αρχιτεκτονικής τους κληρονομιάς. Μιας προστασίας όμως που θα πρέπει να συνδέεται από τις αναγκαίες ανανεώσεις που θα βελτιώσουν τις σημερινές πολλές φορές σχεδόν απάνθρωπες συνθήκες διαβιώσεως τους.
Οι 8 κατοχυρώσεις δηλαδή το 16,3% έβλεπαν τελικά την περίπτωση (α): «Να κατεδαφίσετε την κατοικία σας και να οικοδομήσετε νέα πάνω στο ίδιο οικόπεδο» σαν την μοναδική λύση για την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων της κατοικίας, δηλαδή των απαράδεκτων συνθηκών στεγάσεως.
Δύο από τις χαρακτηριστικές επεξηγήσεις που συνόδευαν αυτήν την περίπτωση ήτανε:
«Πολλές αλλαγές για αξιοπρεπή και πολιτισμένη διαβίωση» «…στο ρυθμό του Κάστρου…»
Δέκατο ερώτημα
Το τελευταίο ερώτημα 10 περιέχει τρία σκέλη:
α. Σε ποια στοιχεία του Κάστρου θέλατε να μην γίνει καμμιά αλλαγή αλλά να διατηρηθούν στο σύνολο τους (δηλαδήσυντήρηση – αναστήλωση).
β. Σε ποια στοιχεία του Κάστρου θα δεχόσαστε περιορισμένες αλλαγές με διατήρηση του χαρακτήρα της περιοχής (δηλαδή αναστήλωση – εξυγίανση – μερική ανανέωση).
γ. Σε ποια στοιχεία του Κάστρου θα δεχόσαστε μεγαλύτερες αλλαγές χωρίς την διατήρηση της υπάρχουσας μορφής (δηλαδή ριζικής ανανέωσης).
Το αποτέλεσμα των απαντήσεων ήτανε το ακόλουθο:
| (α) 31 50,0% (β) 28 45,2% (γ) 3 4,8% |
| Σύνολο 62 100,0% |
Ένα αποτέλεσμα που εκφράζει πολύ καθαρά τις διαθέσεις των κατοίκων όσον αφορά την προστασία και έμμεσα το μέλλον ολόκληρου του οικισμού.
Στο 95,2% των απαντήσεων διαπιστώνεται η επιθυμία για: συντήρηση – αναστήλωση – εξυγίανση και μερική μόνο ανανέωση (το Κάστρο το θέμε όπως είναι) και μόνο ένα 4,8% πιστεύει στην ριζική ανανέωση. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και αυτό το ποσοστό δεν απαρνείται ουσιαστικά τον παραδοσιακό χώρο ζωής αλλά βλέπει την ριζική ανανέωση όπως ήδη αναφέραμε σαν την μοναδική διέξοδο στην αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων, ελλείψεων που αναμφισβήτητα υπάρχουν (να μπορούμε να κάνουμε τα απαραίτητα για να κάνουμε την ζωή μας λίγο πιο άνετη).
Συμπληρωματικές παρατηρήσεις
Εκτός από τα 10 ερωτήματα ζητήθηκε από τους κατοίκους να εκφράσουν τις απόψεις τους σε οποιαδήποτε άλλα θέματα σχετικά με τις συνθήκες ζωής και το μέλλον του Κάστρου.
Πολλά και σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζει ο οικισμός που δεν πρόκειται να βρούν την λύση τους, όπως σωστά παρατηρεί ένας κάτοικος «…με τις λέξεις απαγορεύεται και αποκλείεται». Αλλά, «με την δική σας (με την δική σας εννοείται του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, της Πολιτείας εν γένει) συμβουλή όχι τον αποκλεισμό».
Παρακάτω προτείνεται:
– Να καθαρισθή το χωριό εξωτερικά από τα απορρίμματα.
– Να φτιαχτή ο δρόμος.
– Να αξιοποιηθεί το Σχολείο κατάλληλα.
– Να προφυλαχτή το αρχαίο τείχος.
– Να δοθή άδεια ταξί (που αποτελεί το μόνο μέσο επικοινωνίας) σε Καστριανό.
– Να γίνουν ορισμένα έργα στο λιμάνι για τουριστικά ιστιοφόρα.
– Να φτιαχτεί μια ενιαία (κεντρική) κεραία τηλεοράσεως για όλο τον οικισμό.
Επίσης ζητείται:
«για μικρολεπτομέρειες να μην χρειάζονται άδειες…»
«…και όχι να παιδεύεται ένα χρόνο να …κάνει κάτι π.χ. ένα παράθυρο».
Και τελικά τονίζεται:
«εσωτερικά να μας αφήσετε κυρίους στα σπίτια μας».
Και αυτό από ότι φάνηκε για δύο βασικούς λόγους:
1. Διότι θίγεται έντονα το αίσθημα της ιδιοκτησίας και
2. Διότι έτσι πιστεύεται ότι θα λυθούν τα προβλήματα εξυγιάνσεως και εκσυγχρονισμού των σπιτιών τους.
Τα αποτελέσματα των παραπάνω απαντήσεων, όπως και των συμπληρωματικών παρατηρήσεων που διατυπώθηκαν στην έρευνα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ’ όψη εάν η προτεινόμενη λύση προστασίας θέλει να έχει την τόσο απαραίτητη υποστήριξη των κατοίκων του Κάστρου.