Ο αστικός χώρος αποτελεί μέρος του δομημένου περιβάλλοντος. Ας υπενθυμίσουμε όμως σύντομα τι σημαίνει περιβάλλον:
«Περιβάλλον είναι γενικά το σύνολο των ζώντων οργανισμών και διαφόρων φυσικών και τεχνητών στοιχείων μέσα στο οποίο υπάρχει και εξελίσσεται η ζωή».
Έτσι χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: Το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον δηλ. το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό, δομημένο περιβάλλον.
Εφ’ όσον το δομημένο περιβάλλον είναι ανθρωπογενές είναι φυσικό να υπάρχει στενή σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησησς του με τον παράγοντα άνθρωπο. Το σχήμα αυτό, βρίσκεται σε ισορροπία, όταν ο άνθρωπος είναι σε θέση να παράγει ένα δομημένο περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορεί να ζει αρμονικά.
Μερικές φορές η σχέση αυτή διαταράσσεται, δηλαδή παράγει ένα περιβάλλον μη κατάλληλο για την ισορροπημένη διαβίωση του. Αυτό γίνεται συνήθως, όταν οι κοινωνίες βρίσκονται σε κάποια κρίση, οικονομική, κοινωνική ή πολιτιστική. Η σημερινή πολεοδομική αναρχία των μεγάλων αστικών κέντρων δεν είναι παρά η έκφραση στον χώρο της κρίσης μιας ολόκληρης εποχής, σε παγκόσμια κλίμακα.
Κάθε κοινωνικό σύνολο περιβάλλεται σ’ ένα χώρο που με διάφορους τρόπους χρησιμεύει σαν υπόβαθρο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων.
Στις πιο πρωτόγονες κοινωνίες ο χώρος αυτός δεν αποτελεί παρά στοιχείο απλής τοποθέτησης.
Όσο περισσότερο μια οικονομία και μια κοινωνία είναι πολύπλοκες, τόσο περισσότερο οι σχέσεις τους με τον χώρο γίνονται περίπλοκες.
Η βαθιά κατανόηση των σχέσεων αυτών δίνει τα μέσα στον πολεοδόμο (δηλ. στον πολιτικό, το διοικητικό και τον τεχνικό) να δημιουργήσει τους κανονισμούς για την παραγωγή ενός χώρου κατάλληλου να δεχθεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Κάθε εποχή έχει την πολεοδομία της, αλλά έχει κληρονομήσει και την πολεοδομία των προηγούμενων περιόδων που δεν μπορεί να αγνοήσει.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πολεοδομία είναι μια υλοποίησης με πέτρα, τούβλο ή beton των κοινωνικών δομών από την αρχαιότητα και με προβολή στο μέλλον (π.χ. τα περισσότερα δεδομένα από πολιτισμούς της αρχαιότητας τα έχουμε από τα ερείπια αρχαίων κτισμάτων).
Μ’ αυτά λοιπόν μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα του τι σημαίνει πολεοδομική και αρχιτεκτονική κληρονομιά και για ποιο λόγο οι σημερινές κοινωνίες αποφάσισαν να την προστατέψουν: γιατί είναι η εικόνα και ο συνδετικός κρίκος στην αλυσίδα της ιστορικής και κοινωνικής συνέχειας των λαών.
Στα παραδείγματα που ακολουθούν διαφαίνεται η δομική σχέση μεταξύ οικιστικής και κοινωνικο-οικονομικής εξέλιξης.
Η εγκατάλειψη και η απομόνωση των ιστορικών κέντρων και των παραδοσιακών μας οικισμών δεν είναι παρά αποτέλεσμα της διατάραξης παλαιότερων χωροταξικών ισορροπιών χάριν μιας μη αποκεντρωποιημένης ανάπτυξης.
Επομένως η διατήρηση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας σαν έκφραση της ιστορικής οντότητας του κάθε τόπου προϋποθέτει μια οικονομική εντατικοποίηση και αναζωογόνηση. Μόνο δε η εμπεριστατωμένη επιστημονική έρευνα των ιδιομορφιών του κάθε χώρου με κύριο στόχο την κοινωνική ανανέωση, θα οδηγούσε στην εξεύρεση ορθών κατευθύνσεων, για να αποτελέσουν οι ιστορικοί μας τόποι μέσα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού ζωντανά κύτταρα της σύγχρονης Ελλάδας. Άλλως μηχανιστικές λύσεις με έλλειψη μακροπρόθεσμου ορθολογικού προγραμματισμού δεν θα έχουν σαν αποτέλεσμα παρά την ένταση της εξάρτησης και της απομόνωσης.
Η διατήρηση του αρχιτεκτονικού ύφους δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην στείρα επανάληψη και απομίμηση παλαιότερων αρχιτεκτονικών μορφών (pastiche). Πρέπει να τονισθεί, ότι η σύγχρονη οικοδομική τεχνολογία και τα νέα υλικά με ορθή χρήση αποτελούν στοιχεία εμπλουτισμού της εικόνας του ιστορικού χώρου εκφράζοντας τη σημερινή πραγματικότητα σαν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής συνέχειας.
Οι διαδικασίες προστασίας περιλαμβάνουν τους εξής τρόπους παρέμβασης.
– Ανακαίνιση παλιών κτιρίων και οικιστικών συνόλων (restauration), τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο και αξιόλογο μορφολογικό χαρακτήρα, καθόσον δεν επιβάλλεται κάθε τι παλιό απαραίτητο να διατηρείται.
– Ένταξη σύγχρονων κτιρίων που εναρμονίζονται με τις παλιότερες κατασκευές (renovation).
– Οργάνωση κοινωνικών χώρων, ένταξη δυναμικών λειτουργιών, δημιουργία νέων πόλων έλξης που επιτρέπουν την αναβίωση του παραδοσιακού οικισμού ή του ιστορικού συνόλου (rehabilitation).
Επομένως η διατήρηση δεν αναφέρεται σε σκηνογραφικές λύσεις με αμφίβολα συχνά κριτήρια, αλλά εκφράζει μια κοινωνική ανάγκη και αποβλέπει στην επανασύνδεση του ιστορικού χώρου σε σύγχρονους τρόπους ζωής, θέτοντας τον άνθρωπο σαν τελικό στόχο κάθε προσπάθεια ανάπτυξης.
Η ελλιπής θεσμική και οικονομική πλαισίωση, ο κατακερματισμός των προσπαθειών λόγω μακρών γραφειοκρατικών διαδικασιών, η αποδυνάμωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, η μερική πληροφόρηση των άμεσα ενδιαφερόμενων κατοίκων καθώς και η έλλειψη ενός ενιαίου φορέα, ο οποίος θα ανελάμβανε την μεθόδευση των ενεργειών προστασίας είναι ζητήματα, τα οποία απαιτούν άμεση αντιμετώπιση.
Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής μιας κληρονομιάς είναι μια πολυσύνθετη και πολύπλευρη διαδικασία και δεν λύνεται μόνο με την έκφραση μιας απλής ευχής, μιας θέλησησης, ενός νόμου. Είναι θέμα αφομοίωσης του ζωντανού ιστορικού χώρου από μια ολοκληρωμένη κοινωνία που είναι χρήστης του.
