Στο παρελθόν, αποφάσεις επί της χρήσεως της γης και των φυσικών πόρων (που και τα δύο είναι η έκφραση του φυσικού περιβάλλοντος) ελαμβάνοντο χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η επίδραση των επί της ποιότητος του φυσικού περιβάλλοντος. Ο παραδοσιακός τρόπος του προγραμματισμού χρήσεως της γης και των φυσικών πόρων, βάσει του οποίου γίνεται κατανομή των χρήσεων αυτών σύμφωνα με το υψηλότερο οικονομικό κέρδος, δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τις επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον των αποφάσεων αυτών χρήσεως. Η μελέτη αυτή, με τη μέθοδο της προσπαθεί να αναπτύξει ένα τρόπο προγραμματισμού χρήσεως της γης και των φυσικών πόρων η οποία να παρέχει την δυνατότητα για την ενσωμάτωση, στην διαδικασία προγραμματισμού των επιδράσεων των χρήσεων αυτών πάνω στο φυσικό περιβάλλον. Η μελέτη αυτή επίσης, εφαρμόζει τη μέθοδο της στην κατάρτιση Χωροταξικών Σχεδίων (Land Use Plans) για μια περιοχή εκτάσεως 64 τετρ. Χιλιομέτρων που βρίσκεται στην επαρχία του Οντάριο, Καναδά.
Για να ολοκληρώσει τους σκοπούς της η μελέτη θεωρεί τις σχέσεις και επιδράσεις μεταξύ τριών παραγόντων. Πρώτον το Είδος και τη Θέση των φυσικών πόρων, δεύτερον, τις μελλοντικές Χρήσεις τους, και τρίτον, τις Επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον οι οποίες θα προκύψουν από τις σχέσεις μεταξύ των φυσικών πόρων και των χρήσεων τους. Με σκοπό να διερευνήσει αυτές τις σχέσεις και επιδράσεις, η μελέτη ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά των παραπάνω αναφερθέντων τριών παραγόντων στην διαδικασία προγραμματισμού δια μέσου των αντιστοίχων σταδίων, ήτοι της απογραφής ( inventory) της αναλύσεως και της συνθέσεως. Στο πρώτο στάδιο της απογραφής γίνεται απογραφή πληροφοριών επί των χαρακτηριστικών των φυσικών πόρων και των χρήσεων της, σε μια περιοχή.
Σε δεύτερο στάδιο της αναλύσεως οι προηγούμενες πληροφορίες οργανώνονται για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο επόμενο στάδιο. Στο στάδιο της αναλύσεως επίσης, χρησιμοποιείται ένα σύστημα το οποίο διαιρεί μια προς μελέτη περιοχή σε μικρότερες μονάδες χώρου (Resource Units) και κατόπιν γίνεται απογραφή των χαρακτηριστικών των φυσικών πόρων και των χρήσεων τους χωριστά για κάθε μια από τις μονάδες χώρου. Στο ίδιο στάδιο της αναλύσεως η μελέτη χρησιμοποιεί μια τεχνική «Μάτριξ» με σκοπό α) τον προσδιορισμό του Βαθμού Φυσικής Εξαρτήσεως μεταξύ φυσικών πόρων και των χρήσεων τους π.χ. το ψάρεμα εξαρτάται από την παρουσία νερού και ψαριών, β) τον προσδιορισμό του Βαθμού και Είδους Επιδράσεως στο Φυσικό Περιβάλλον που προκαλείται σαν αποτέλεσμα των σχέσεων και επιδράσεων μεταξύ των φυσικών πηγών και των χρήσεων του (π.χ. το κάμπινγκ επιδρά επί της βλαστήσεως και της διηθητικότητας και διαβρώσεως του εδάφους). Ο προσδιορισμός των δύο ανωτέρων αναφερθέντων παραγόντων εκφράζεται αριθμητικός κατόπιν υποκειμενικής εκτιμήσεως. Οι εκτιμήσεις οι οποίες προκύπτουν από την παραπάνω διαδικασία χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό καταλλήλων χρήσεων των φυσικών πόρων μιας υπό μελέτην περιοχής με σκοπό την καλλίτερη αξιοποίηση των φυσικών πόρων αλλά και με κατάλληλη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Εις το τρίτο στάδιο της συνθέσεως, η μελέτη αναπτύσσει και χρησιμοποιεί μια τεχνική για την κατανομή των διαφόρων χρήσεων των φυσικών πόρων σε μια υπό μελέτη περιοχή. Αυτή η τεχνική για να προσδιορίσει την κατανομή των χρήσεων των φυσικών πόρων μέσα εις την υπό μελέτη περιοχή, χρησιμοποιεί τις πληροφορίες επί των σχέσεων μεταξύ τριών παραγόντων που μελετήθηκαν προηγουμένως, ήτοι:1) Είδος και Θέση (Μονάδα Χώρου) των φυσικών πόρων, 2) Βαθμός Φυσικής Εξαρτήσεως μεταξύ των φυσικών πόρων και των χρήσεων τους και 3) Βαθμός και Είδος Επιδράσεως στο φυσικό περιβάλλον. Από τις σχέσεις μεταξύ των τριών αυτών παραγόντων προκύπτουν διάφορες σειρές προτεραιότητας για την κατανομή των διαφόρων χρήσεων των φυσικών πόρων μιας περιοχής, και για κάθε μια μονάδα χώρου (Resource Units) χωριστά. Λαμβάνοντας ακολούθως υπ’ όψιν τις σειρές αυτές προτεραιότητος για κάθε χρήση των φυσικών πόρων και για κάθε μονάδα χώρου, γίνεται ο σχηματισμός Σχεδίου Χρήσεως των φυσικών πόρων (Land Use Plans) κατά σειράν προτεραιότητος. Το καλλίτερο σχέδιο είναι αυτό που αξιοποιεί τους φυσικούς πόρους και έχει μικρή επίδραση στο φυσικό περιβάλλον της υπό μελέτη περιοχής, ενώ το χειρότερο σχέδιο είναι αυτό που δεν αξιοποιεί σωστά τους φυσικούς πόρους και έχει μεγάλη επίδραση στο φυσικό περιβάλλον της υπό μελέτη περιοχής.
Η μέθοδος που αναπτύχτηκε και εφαρμόσθηκε από την παρούσα μελέτη προσπάθησε να αναπτύξει έναν τρόπο για την συγκέντρωση και τον χειρισμό πληροφοριών σχετικών με τους φυσικούς πόρους, τις χρήσεις και τις επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον που προκύπτουν, εις τρόπον ώστε οι πληροφορίες αυτές να χρησιμοποιηθούν εις την κατάρτηση Σχεδίων Χωροταξίας και Προστασίας του Περιβάλλοντος. Η μέθοδος της παρούσας μελέτης δεν θεωρείται ότι είναι η τελική και ολοκληρωτική λύση εις το πρόβλημα της ενσωματώσεως εις την διαδικασία προγραμματισμού χρήσεως των φυσικών πόρων, των επιδράσεων των χρήσεων αυτών στο φυσικό περιβάλλον. Αντιθέτως θεωρείται σαν ένα βήμα προς την δημιουργία μιας ομάδας μεθόδων, οι οποίες θα βοηθήσουν εις το να γίνωνται πιο ακριβείς και σωστές κατανομές χρήσεως φυσικών πόρων σε μια περιοχή, αλλά και με παράλληλη προστασία της ποιότητος του φυσικού περιβάλλοντος.
Σχηματική παράσταση αναπτύξεως και εφαρμογής της μεθόδου
Το Σχεδιάγραμμα 1 δείχνει σχηματικά τα στάδια αναπτύξεως και εφαρμογής της μεθόδου της παρούσης μελέτης.
Το Στάδιο 1 του σχεδιαγράμματος συμβολίζει τον τοπογραφικό χάρτη μιας προς μελέτην περιοχής βάσει της μεθόδου.
Το Στάδιο 2 δείχνει ότι οι διάφορες χάρτες απογραφής των φυσικών πόρων (π.χ. Γεωλογία, Εδαφολογία κ.λ.π.) περιέχουν ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά των φυσικών πόρων (π.χ. D1, D2 κ.λ.π.) τα οποία είναι παρόντα στην προς μελέτην περιοχή και τα οποία μπορούν να προσδιορισθούν είτε σαν τοποθεσίες στην περιοχή, είτε σαν μονάδες χώρου (Resource Units). Αυτά τα χαρακτηριστικά στην συνέχεια της μεθόδου γίνονται οι παράμετροι για περαιτέρω θεώρηση όσον αφορά την σημασία τους, α) για την Φυσική Εξάρτηση των διαφόρων χρήσεων των φυσικών πόρων και β) για τον ρόλο τους στις Επιδράσεις στο Φυσικό Περιβάλλον που προκαλούνται από τις ανώτερες χρήσεις των φυσικών πόρων.
Το Στάδιο 3 απεικονίζει ένα τελικό ή σύνθετο χάρτη ο οποίος προκύπτει με την εναπόθεση του ενός επί του άλλου όλων των προηγούμενων χαρτών που εθεωρήθησαν στο Στάδιο 2. Ο χάρτης αυτός περιέχει όπως είναι εμφανές πολύ περισσότερες μονάδες χώρου (Resource Units), από εκείνες που βρίσκονται σε κάθε έναν από τους χάρτες χαρακτηριστικών των φυσικών πόρων του Σταδίου 2. ο αριθμός των μονάδων χώρου γίνεται όλο και περισσότερος καθώς ο αριθμός των αρχικών χαρτών και χαρακτηριστικών των φυσικών πόρων και των μονάδων χώρου που αυτοί περιέχουν, γίνεται περισσότερες. Στον τελικό ή σύνθετο αυτό χάρτη του Σταδίου 3 κάθε μονάδα χώρου (Resource Units) μπορεί να χαρακτηρισθεί, απογραφηθεί και αναγνωρισθεί από το είδος των χαρακτηριστικών που περιέχει ( π.χ. D1, E2, D2, E1, κ.λ.π.). όπως είναι εμφανές κάθε μία από τις μονάδες αυτές χώρου διαφέρει από μια άλλη τουλάχιστον κατά ένα χαρακτηριστικό φυσικών πόρων.
Το Στάδιο 4 της μεθόδου αφορά την ανάλυση σχέσεων μεταξύ κάθε ενός χαρακτηριστικού των φυσικών πόρων και κάθε χρήσεως των χωριστά. Η παρούσα μελέτη και μέθοδος θεωρεί δύο είδη σχέσεων, α) την Φυσική Εξάρτηση μιας χρήσεως πάνω σ’ ένα χαρακτηριστικό ενός φυσικού πόρου, και β) της Φυσική Επίδραση μιας χρήσεως πάνω στην φυσική κατάσταση ενός χαρακτηριστικού ενός πόρου και επομένως πάνω στο φυσικό περιβάλλον. Η ανάλυση της Φυσικής Εξαρτήσεως μιας χρήσεως επάνω σε ένα φυσικό πόρο εθεωρήθη σαν μέρος της παρούσης μελέτης και μεθόδου λόγω του γεγονότος ότι μερικές τοποθεσίες γης και οι φυσικού πόροι τους είναι καλλίτερες από άλλες για μια και την αυτή χρήση. το γεγονός αυτό θεωρήθη σαν λίθος βάσεως για την ανάπτυξη της μεθόδου της παρούσης μελέτης και μεθόδου που αφορά την σωστή κατανομή των χρήσεων γης για την σωστή αξιοποίηση των φυσικών πόρων σε μια περιοχή. Η ανάλυση της Φυσικής Επιδράσεως μιας χρήσεως πάνω σε ένα φυσικό πόρο και στο φυσικό περιβάλλον εθεωρήθη σαν μέρος της παρούσης μελέτης και μεθόδου λόγω του γεγονότος ότι η ίδια χρήση γης ή φυσικών πόρων προκαλεί διαφορετικές επιδράσεις (βαθμό και είδος) σε διαφορετικές τοποθεσίες γης και τους φυσικούς πόρους των λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών των περιοχών αυτών και των πόρων των. Αντιθέτως η ίδια τοποθεσία γης και οι φυσικοί τους πόροι επηρεάζεται διαφορετικά από διαφορετικές χρήσεις όσον αφορά τις επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον (βαθμός, είδος), λόγω των διαφορετικών απαιτήσεων των χρήσεων αυτών. Το γεγονός αυτό εθεωρήθη σαν λίθος βάσεως για την ανάπτυξη της μεθόδου της παρούσης μελέτης που αφορά αν’ ενός την σωστή κατανομή των χρήσεων γης και φυσικών πόρων, αφ’ ετέρου την καλλίτερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής. Βάσει των όσων αναφέρθησαν πιο πάνω είναι δυνατόν η κατάρτηση προτεραιοτήτων κατά την κατανομή μιας χρήσεως γης ή φυσικών πόρων σε μια ορισμένη τοποθεσία γης μιας προς μελέτην περιοχής.
Η ανάλυση των παραπάνω σχέσεων παρέχεται από το Μάτριξ Φυσικής Εξαρτήσεως και από το Μάτριξ Φυσικής Επιδράσεως.
Το πρώτο Μάτριξ διασταυρώνει κάθε χαρακτηριστικό ενός φυσικού πόρου με κάθε δυνατή ή επιθυμητή χρήση του πόρου αυτού. Δίνει δε σε κάθε χρήση τον κατάλληλο βαθμό φυσικής εξαρτήσεως πάνω σε κάθε χαρακτηριστικό του φυσικού πόρου. Οι βαθμοί αυτοί εξαρτήσεως κυμαίνονται από 1-3, όπου 3 αντιπροσωπεύει τον ανώτερο δυνατό βαθμό Φυσικής Εξαρτήσεως και 1 αντιπροσωπεύει τον χαμηλότερο δυνατό βαθμό Φυσικής Εξαρτήσεως. Οι βαθμοί αποδίδονται κατόπιν υποκειμενικής εκτιμήσεως. Το δεύτερο Μάτριξ διασταυρώνει κάθε χαρακτηριστικό ενός φυσικού πόρου με κάθε δυνατή ή επιθυμητή χρήση του πόρου αυτού. Δίνει δε σε κάθε χρήση τον βαθμό και είδος της φυσικής επιδράσεως πάνω σε κάθε ένα χαρακτηριστικό του φυσικού πόρου και επομένως στο φυσικό περιβάλλον. Οι βαθμοί αυτοί κυμαίνονται από 1-3, όπου 3 αντιπροσωπεύει το ανώτερο δυνατό βαθμό Φυσικής Επιδράσεως και 1 αντιπροσωπεύει τον χαμηλότερο βαθμό Φυσικής Επιδράσεως. Οι βαθμοί αποδίδονται κατόπιν υποκειμενικής εκτιμήσεως. Στο Στάδιο 5 χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που περιέχονται στο Μάτριξ Φυσικής Εξαρτήσεως, κάθε μια από τις μονάδες χώρου (Resource Units) που περιέχονται στο τελικό, ηή σύνθετο χάρτη του Σταδίου 3, χαρακτηρίζεται από και Αξία Φυσικής Εξαρτήσεως για κάθε χρήση ενός φυσικού πόρου (π.χ. χρήση Α, Μονάδα χώρου D1E2, Αξία Φυσικής Εξαρτήσεως=3.0).
Αυτή η Αξία Φυσικής Εξαρτήσεως που θα παίξει ρόλο στην τελική προτεραιότητα κατανομής μιας χρήσεως σε μια μονάδα χώρου ονομάζεται, Αξία Προτεραιότητος Κατανομής (Εξαρτήσεως) μιας χρήσεως. Στο ίδιο Στάδιο 5 χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που περιέχονται εις το Μάτριξ Φυσικής Επιδράσεως, κάθε μια από τις μονάδες χώρου (Resource Units) που περιέχονται στον τελικό ή σύνθετο χάρτη του Σταδίου 3, χαρακτηρίζεται από μια Αξία Φυσικής Επιδράσεως για κάθε χρήση ενός φυσικού πόρου (π.χ. χρήση Α, Μονάδα χώρου D1 E2, Αξία Φυσικής Επιδράσεως=2.2). αυτή η Αξία Φυσικής Επιδράσεως που θα παίξει ρόλο στην τελική προτεραιότητα κατανομής μιας χρήσεως σε μια μονάδα χώρου της υπό μελέτην περιοχής ονομάζεται Αξία προτεραιότητος Κατανομής (Επιδράσεως) μιας χρήσεως. Αφού λοιπόν κάθε μονάδα χώρου που υπάρχει στον τελικό ή σύνθετο χάρτη του Σταδίου 3 και επομένως στην προς μελέτην περιοχή, χαρακτηρισθεί από μια Αξία Προτεραιότητος Κατανομής (Εξαρτήσεως) και μια Αξία Προτεραιότητος Κατανομής (Επιδράσεως) και για κάθε μια χρήση φυσικών πόρων χωριστά, τότε η μέθοδος βρίσκεται στο στάδιο καταρτήσεως εναλλακτικών Σχεδίων Χρήσεως των φυσικών πόρων και της γης στην υπό μελέτην περιοχή.
Το Στάδιο 6 δείχνει την κατάρτιση των εναλλακτικών Σχεδίων Χρήσεως των φυσικών πόρων. Στον πίνακα που απεικονίζει το Στάδιο 6 η πρώτη στήλη δείχνει τα εναλλακτικά Σχέδια που απεικονίζει το Στάδιο 6 η πρώτη στήλη δείχνει τα εναλλακτικά Σχέδια Χρήσεως των φυσικών πόρων, από το 1, το καλλίτερο έως το 9 το χειρότερο. Η δεύτερη στήλη δείχνει τη διακύμανση των Αξιών Προτεραιότητος Κατανομής (Εξαρτήσεως) που ελήφθησαν υπ’ όψιν για τον σχηματισμό των Σχεδίων. Η Τρίτη στήλη δείχνει την διακύμανση των Αξιών Προτεραιότητος Κατανομής (Επιδράσεως) που ελήφθησαν υπ’ όψιν για τον σχηματισμό των Σχεδίων. Η τέταρτη στήλη και Πέμπτη στήλη δείχνει τις διάφορες χρήσεις των φυσικών πόρων που εθεωρήθησαν για την περιοχή της μελέτης και η έκτη, έβδομη, όγδοη και ένατη στήλη δείχνει τις μονάδες χώρου (Resource Units) στις οποίες διερέθη η προς μελέτη περιοχή και στις οποίες κατανέμονται οι χρήσεις των φυσικών πόρων.
Στον πίνακα του Σταδίου 6 λοιπόν η μονάδα ή μονάδες χώρου που έχουν ταυτόχρονα και για την ίδια χρήση γης Αξία Προτεραιότητος Κατανομής (Εξαρτήσεως) κυμαινόμενη από 2,4-3,0 και Αξία Προτεραιότητος Κατανομής (Επιδράσεως) κυμαινόμενη από 1,0-1,6 αποτελούν την τοποθεσία η μονάδα χώρου για την κατανομή της χρήσεως αυτής κάτω από το υπ’ αριθμόν 1 και καλλίτερο δυνατό Σχέδιο Χρήσεως (Land Use Plan). Αντιθέτως η μονάδα ή μονάδες χώρου που έχουν ταυτόχρονα και για την ίδια χρήση γης ή φυσικών πόρων Αξία Προτεραιότητος Κτανομής (Εξαρτήσεως) κυμαινόμενη από 1,0-1,6 και Αξία Προτεραιότητος Κτανομής (Επιδράσεως) κυμαινόμενη από 2,4-3,0 αποτελεί την τοποθεσία η μονάδα χώρου για την κατανομή της χρήσεως αυτής κάτω από το υπ’ αριθμόν 9 και χειρότερο Σχέδιο Χρήσεως (Land Use Plan). Ο πίνακας του Σταδίου 6 π.χ. δείχνει ότι η χρήση Α κατανέμεται στις μονάδες χώρου D1 E2, D1E1 και D2E2 κάτω από το υπ’ αριθμόν 2 Σχέδιο Χρήσεως και στην μονάδα χώρου D2E1 κάτω από το υπ’ αριθμόν 3 Σχέδιο Χρήσεως. Το Σχέδιο Χρήσεως υπ’ ααριθμόν 2 είναι καλλίτερο από το υπ’ αριθμόν 3 διότι αξιοποιεί καλλίτερα τους φυσικούς πόρους της υπό μελέτην περιοχής και προστατεύει καλλίτερα το φυσικό περιβάλλον από ότι το υπ’ αριθμόν 3 Σχέδιο Χρήσεως. Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή της παραπάνω μεθόδου μπορεί να γίνει και δια της χρήσεως των ηλεκτρονικών υπολογιστών (computers). Το Σχεδιάγραμμα 1 απεικονίζει επίσης τα στάδια αναπτύξεως και εφαρμογής της μεθόδου δια της χρήσεως των ηλεκτρονικών υπολογιστών.