Το θέμα αντιμετωπίστηκε βάσει των αποτελεσμάτων του Πανελλήνιου Διαγωνισμού για την διαμόρφωση του Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας (προκηρύχθηκε το 1976) και κυρίως βάσει των κεντρικών ιδεών του Α’ και Β’ βραβείου, σε συνδυασμό με τις νέες αποφάσεις για το METRO της Αθήνας.
Η κάθε μια από τις βραβευμένες μελέτες ανέπτυξε συγκεκρυμένη αρχιτεκτονική νοοτροπία για την διαμόρφωση του οικοπέδου. Στα δεδομένα του διαγωνισμού το πέρασμα του METRO. Από την περιοχή καθορίστηκε σαν περιθωριακός παράγοντας και δεν αντιμετωπίστηκε σαν δυναμική λειτουργία, που επηρεάζει άμεσα το οικόπεδο. Αργότερα, ο προσδιορισμός με μεγαλύτερη ακρίβεια της χάραξης της γραμμής, η άμεση γειτνίαση της με το οικόπεδο, αλλά κυρίως η απόφαση να περάσει από τις αδιαμόρφωτες, ακόμα επιφανειακά, περιοχές, δημιούργησε τον προβληματισμό της ένταξης του METRO στις βασικές λειτουργίες του κέντρου και έδωσε την ευκαιρία να εκφραστεί η θεωρητική άποψη για συμμετοχή του και οργανική ένταξη του στο λειτουργικό πλέγμα του Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας. Έκφραση της άποψης αυτής δίνεται με την μελέτη της κτιριολογικής λύσης στην διπλωματκή αυτή εργασία.
Η γραμμή του METRO
Η τοποθέτηση του σταθμού γίνεται ανάμεσα στους δύο προβλεπόμενους γειτονικούς σταθμούς, δηλ. «Σύνταγμα και Μαβίλη», σε επαφή με την οδό Ριζάρη και κάτω από αυτήν.
Τεχνικές απαιτήσεις:
Πρέπει να είναι:
α) περίπου στο μέσο της απόστασης των δύο γειτονικών σταθμών
β) σε μια φυσιολογική κλίση, η οποία για ανοιχτές γραμμές δεν υπερβαίνει το 4%.
Βασικές αρχές των δύο πρώτων βραβείων
Το Α’ Βραβείο βλέπει τον χώρο σαν ένα πέρασμα προς τις γειτονικές περιοχές μέσα από πάρκο. Δηλαδή. Ότι είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν περάσματα προς τις συνοικίες που σήμερα διακόπτονται από τις δύο μεγάλες λεωφόρους, Βασ. Σοφίας και Βασ. Κωνσταντίνου, αφήνοντας σαν μια δυνατή προσπέλαση στα πεζοδρόμια της Ριζάρη τον άξονα Παγκράτι – Ριζάρη – Βασ. Σοφίας.
Το Β’ βραβείο η αντιμετώπιση είναι περίπου ίδια με αυτήν του Α’. Διαφέρει στην αρχιτεκτονική νοοτροπία, χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στις χρήσεις γης.
Οι χρήσεις γης και το METRO στο οικόπεδο
Συμπερασματικά μπορεί κανείς να δει στα αποτελέσματα του διαγωνισμού, ότι η περιοχή αυτή συνίσταται να γίνει πέρασμα – περιοχή πράσινου, μέσα από το οικόπεδο του Πνευματικού Κέντρου στο οικόπεδο της Ριζαρείου και προς τις συνοικίες, με μια όσο το δυνατόν ευρύτερη ενοποίηση των δύο οικοπέδων δεξιά κι αριστερά της Ριζάρη. Συνυπάρχουν επίσης, οι λειτουργίες των πολιτιστικών εκδηλώσεων (Μουσείο, Ωδείο) στον χώρο μεταξύ Β. Σοφίας – Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Γεωργίου – Ριζάρη αφ’ ενός, και της αναψυχής στο οικόπεδο της Ριζαρείου αφ’ ετέρου.
Σαν επέκταση των παραπάνω, λοιπόν, είναι θετικό να προστεθεί ο σταθμός METRO στον χώρο αυτό, γιατί εκεί στεγάζονται λειτουργίες υπερτοπικής σημασίας κι έτσι είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί επαφή με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αν το δει κανείς μέσα σ’ ένα ευρύτερο πολιτιστικό πρόγραμμα, αντιλαμβάνεται ότι δίνεται η δυνατότητα της άμεσης επαφής του κοινού με τις δραστηριότητες που θ’ αναπτυχθούν εκεί (και που δεν απευθύνονται μόνο στους κατοίκους των γειτονικών περιοχών). Γίνονται δε το METRO και τα άλλα μέσα μεταφοράς, κανάλια πληροφόρησης και εκπαίδευσης. Ο σταθμός αυτός, εκτός από την εξυπηρέτηση του οικοπέδου, λειτουργεί κα σαν σταθμός ανταπόκρισης των λεωφορειακών γραμμών: Μεταμόρφωση 103, Μεταμόρφωση – Μοναστηράκι 104Α, Άγιος Ιωάν. Καρέας 147, Καισαριανή 52, Ζωοδόχος Πηγή 94, Νέα Ελβετία 102, Νέα Ελβετία – Μοναστηράκι 104, Νεκροταφείο Βύρωνος – Στρατ. Σακέττα 146.
Η κυκλοφοριακή ανάλυση της περιοχής αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει υπερβολικός πρόσθετος φόρτος για την εξυπηρέτηση των άμεσα γειτονικών περιοχών. Και πράγματι:
α) Βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο της Αθήνας.
β) Δεν βρίσκεται μέσα σε κέντρο περιοχής κατοικίας.
γ) Εξυπηρετεί κυρίως τον κόσμο που θέλει να πάει στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού.
Κτιριολογική ανάλυση
Η βασική συνθετική ιδέα είναι η εκμετάλλευση της κλίσης, που παρουσιάζει το οικόπεδο, ώστε ένας κατ’ εξοχήν υπόγειος χώρος όπως είναι το επίπεδο των τροχιών του METRO να μπορέσει να έρθει ομαλά σε επαφή με τον εξωτερικό χώρο ή δυνατόν ισόγεια από την αμέσως επόμενη στάθμη. Η ιδέα αυτή πήρε μορφή σε μια κλιμακωτή σειρά από επίπεδα, που διευκολύνουν την είσοδο στην βασική αίθουσα έκδοσης εισιτηρίων και οργανώνουν την κυκλοφορία στην επιφάνεια των οικοπέδων ενοποιώντας τα και συνδέοντας τα. Έτσι το METRO παρεμβάλλεται στο δίκτυο των άλλων λειτουργιών του Πνευματικού Κέντρου.
Χαρακτηριστικά επίπεδα του σταθμού
Το επίπεδο 104,50 δημιουργεί μια σύνδεση, μέσω ενός αίθριου, της περιοχής των Μουσείων με την περιοχή του οικοπέδου της Ριζαρείου.
Το επίπεδο 100,50 είναι ο βασικός υπαίθριος πεζόδρομος, ανεξάρτητος από την κίνηση προς τον σταθμό, που ενώνει τα δύο οικόπεδα. Στη στάθμη αυτή υπάρχει μέσα στο Πολεμικό μουσείο (+100,00) ένα αμφιθέατρο 405 θέσεων πλήρως εξοπλισμένο, το οποίο θέλουμε να κάνουμε αντιληπτό στην αίθουσα του METRO. Στα πλαίσια, λοιπόν, των διαφόρων επεμβάσεων, που ήδη προγραμματίζονται να γίνουν στο Μουσείο, αφαιρούμε ένα τμήμα της πλάκας του foyer του αμφιθέατρου, για να δημιουργηθεί πατάρι (οπτική ένωση της στάθμης 100.00 του Μουσείου με την κάτω στάθμη 96.00). Συγχρόνως καταργείται ένα τμήμα του garage για να γίνει κι αυτό foyer με ανοίγματα στην κεντρική αίθουσα του METRO.
Το επίπεδο 97.00 είναι ενδιάμεσο επίπεδο επικοινωνίας, που ενώνει τις κύριες προσβάσεις μεταξύ τους και με την αίθουσα έκδοσης εισιτηρίων.
Το 92.50, σε σχέση με τα 93.00 και 94.00, είναι το επίπεδο της άμεσης πρόσβασης προς την αίθουσα έκδοσης εισιτηρίων και το εμπορικό κέντρο.
Το κατασκευαστικό σύστημα των μαγαζιών που υπάρχουν στις στάθμες 92.50, 93.00, 94.00, 97.00, είναι ευέλικτο και ικανό να προσαρμόζεται στις ανάγκες μεταβολής ενός τέτοιου εμπορικού κέντρου. Στο επίπεδο 93.00 υπάρχει μια απ’ ευθείας πορεία προς το 97.00, ανεξάρτητα από την κίνηση προς το εσωτερικό του σταθμού και εξυπηρετεί την άμεση σύνδεση των δύο γειτονικών περιοχών Παγκράτι – Κολωνάκι.
Όσο αφορά την διάβαση της λεωφ. Β. Κων/νου προς τον σταθμό πιστεύουμε ότι αυτή εντάσσεται στην ευρύτερη μελέτη του οικοπέδου, γιατί έχει άμεση σύνδεση με τις πορείες που γίνονται σ’ αυτό. Πάντως, μια απλή διάβαση πεζών με φανάρια δεν αρκεί και προτείνουμε την υπέργεια διάβαση, αποκλείοντας την υπόγεια διότι: α) γίνεται τόπος αντικοινωνικών εκδηλώσεων και β) στην προκειμένη περίπτωση θα έπρεπε να κατεβαίναμε πολλά μέτρα βάθος, γιατί, διαφορετικά, η κατασκευή είναι αδύνατη λόγω της υπάρχουσας κοίτης του Ιλισσού. Από την αίθουσα έκδοσης των εισιτηρίων (92,50), δύο συστήματα κλιμακοστασίων με κυλιόμενες και σταθερές σκάλες και ασανσέρ οδηγούν στην αποβάθρα, που επεκτείνεται κάτω από την Ριζάρη και είναι εξοπλισμένη με μπαρ, περίπτερα καθιστικά τεχνικούς χώρους και όλες τις άλλες λειτουργίες που απαιτούνται για την εξυπηρέτηση του σταθμού. Από την μελέτη των STANDARDS προκύπτει αποβάθρα με κεντρική πλατφόρμα, διότι ο σταθμός έχει ασύμμετρο δυναμικό (μεγάλος φόρτος στην περίπτωση εκδηλώσεων στο Πνευματικό Κέντρο και στις αργίες, σε σχέση με τον καθημερινό φόρτο).
(Διπλωματική εργασία στην έδρα Αρχιτεκτονικών συνθέσεων, κηδ. Καθηγητή Α. Αραβαντινός, της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π.)
