Αρχιτέκτων Δ. Φλέσσας
Συν. Αρχιτ. Γ. Βασιλείου
Προϋποθέσεις
Α. Προκαθορισμένος χώρος εντός των 20 στρεμμάτων του γηπέδου της Χ.Α.Ν.
Β. Τα δεδομένα σχετικά με την λειτουργία: δηλαδή την συσχέτιση των χωρών για την σωστή κίνηση των παιδιών στο χρόνο των δραστηριοτήτων τους, καθώς και τα μορφολογικά δεδομένα, έχουν παρθεί από τις συζητήσεις και την παράθεση του αναλυτικού προγράμματος από τον κ. Ηλία Βιγόπουλο, καθηγητή παιδαγωγικής υποδιευθυντή της σχολής Νηπιαγωγών Καλλιθέας.
Λειτουργική διάταξη
Η μελέτη έχει στηθεί πάνω σε ορθογωνικό κάνναβο. Έχει καθορισθεί σαν σωστότερος χώρος αίθουσας που να περικλείει τις δραστηριότητες των νηπίων, ο κύκλος. Στο κέντρο βρίσκεται η επίβλεψη και περιμετρικά μοιράζονται οι ασχολίες, στις εσοχές της οκταγωνικής παραλλαγής του κυκλικού σχήματος. Το σχήμα αυτό περιλαμβάνει και δύο αντιδιαμετρικές προεξοχές που συμπυκνώνουν τις λειτουργίες κάθε μονάδας, το βεστιάριο και το W.C. Έτσι η κύρια δραστηριότητα, το παιχνίδι μαζί με τις υπόλοιπες ανάγκες της ομάδας συνοψίζονται σ’ ένα αυτοδύναμο σύνολο. Ο ρόλος των προεξοχών προεκτείνεται και εξωτερικά σαν μορφολογικό τομέα (αναφέρεται λεπτομερώς παρά κάτω). Οι μονάδες αναπτύσσονται προς την μεσημβρία για καλλίτερο ηλιασμό, οι τυπικές προδιαγραφές, χωρητικότητας, φωτισμού, ηλιασμού, υψών, μεγεθών, έχουν τηρηθεί εφ’ όσον άλλωστε επιβάλλονται από το Υπουργείο Παιδείας. Η διεύθυνση και οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονται προς το βορρά.
Μορφολογική διάταξη
Με στόχο την προσαρμογή του κτιρίου στην παιδική ψυχοσύνθεση:
1ο. Έχει αποφευχθεί η γραμμική ή συμμετρική ανάπτυξη χωρών για έλλειψη μονοτονίας και ποικιλία της αισθητικής εντύπωσης πρόσοψης.
2ο. Έχει δοθεί έμφαση στην πλαστικότητα των όγκων που επιταχύνεται μέσω της φωτοσκίασης (εσοχές – εξοχές – ποικιλία μεγεθών και ύψων).
3ο. Τα στατικά στοιχεία εντάσσονται στην ίδια προσπάθεια διότι δεν είναι μόνο φέροντα αλλά και καθορίζοντα την πλαστικότητα εξωτερικά και εσωτερικά την λειτουργία (εντοπίζουν το χώρο μέσα στο δωμάτιο για την κάθε συγκεκριμένη δραστηριότητα – υπάρχει η γωνία της χειροτεχνίας – του κουκλοθέατρου – της ζωγραφικής κλπ.)
4ο. Τα δομικά υλικά είναι απλά και συμβατικά για την ομαλή προσαρμογή του οικήματος στον περιβάλλοντα χώρο και στην παιδική κλίμακα.
Επειδή το κατώτερο ύψος που καθορίζει για λόγους υγιεινής το Υπουργείο Παιδείας στα Νηπιαγωγεία είναι τα 3 μέτρα, η προσπάθεια επαναφοράς του κτιριακού συνόλου στα παιδικά μέτρα παίρνει το μεγαλύτερο βάρος της αρχιτεκτονικής μελέτης. Καθορίστηκαν δύο χώροι, το βεστιάριο και το w.c. σαν πρωταγωνιστές σ’ αυτή τη προσπάθεια. Είναι όλοι αυτοί οι μικροί οικίσκοι που φαίνονται να κολάνε στον κύριο κτιριακό όγκο χαμηλώνοντας τον και προσδίδοντας του το κύριο στοιχείο μιας αρχιτεκτονικής σύνθεσης, την πλαστικότητα. Επίσης οι μεταξύ των υποστηλωμάτων και στο ύψος των οικίσκων στέγες δίνουν έμφαση και υπογραμμίζουν τις παραπάνω αρχές. Αλλά και στο εσωτερικό ο χώρος της υποδοχής προετοιμασίας, τα αποδυτήρια με το χαμηλό τους ύψους (από 1,5-2μ.) δημιουργούν από πλευράς ψυχολογίας ένα ομαλό πέρασμα του νηπίου προς τον κύριο χώρο των παιγνιδιών. Ολοκληρώνοντας η αρχιτεκτονική μελέτη βασίζεται στην αρχή: χώρος – κίνηση – χρώμα – σχήμα – όγκος, στην παιδική κλίμακα.
Γενικές σκέψεις σ’ ένα ειδικό θέμα
Η μελέτη πάνω στην Αρχιτεκτονική του Νηπιαγωγείου είναι ένα θέμα ειδικό και με πολλές κοινωνικές ευθύνες. Γι’ αυτό η σχεδίαση του δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στα βιώματα και τη συνθετική ικανότητα του κάθε μελετητή, αλλά απαιτεί τη μεθοδευμένη συνεργασία και συμμετοχή του παιδαγωγού ή κάποιου άλλου αρμόδιου στα ζητήματα της παιδικής ψυχοσύνθεσης και παιδαγωγικής.
Επειδή υπάρχει πολύ λίγη κρατική μέριμνα στον τομέα της Αρχιτεκτονικής για τα σχολικά κτίρια και ειδικά για τα Νηπιαγωγεία, και αυτή που υπάρχει περιορίζεται σε τυποποιημένες προδιαγραφές που καθορίζουν μόνο τις στοιχειώδεις αρχές, ασφάλειας – υγιεινής – φωτισμού – διαστάσεων (ποσοτικά και όχι ποιοτικά δεδομένα) όλο το βάρος για την επεξεργασία που θα διαμορφώσει και ποιοτικά τον χώρο πέφτει στις πλάτες του εργοδότη.
Παρά τη συνήθη άγνοια και με κερδοσκοπικούς στόχους ο εργοδότης από την υπεροπτική θέση εκείνου που πληρώνει και κατευθύνει, αυτοχρήζεται και ικανός για τη μεθόδευση και να λύσει τα προβλήματα του νηπιακού χώρου. Κάτω από τις συνθήκες αυτές η εργασία του αρχιτέκτονα συμβιβάζεται από το αρχικό σχέδιο παραμορφώνεται γιατί ευθυγραμμίζεται με την νοοτροπία του εργοδότη, που λογοκρίνει και ακρωτηριάζει κατά βούληση, ιεραρχία τις οικοδομικές εργασίες χρονικά, διαγράφει τα κατά την κρίση του επουσιώδη και αμφισβητεί ακόμη και την υπόσταση του όλου έργου (εάν δεν πιάσει σαν Νηπιαγωγείο τουλάχιστον να μπορεί να γίνει εστιατόριο!…) Χρειάζεται να τονιστεί ιδιαίτερα ότι ο χώρος του Νηπιαγωγείου για να λειτουργήσει σωστά πρέπει να είναι σχεδιασμένος σε ειδική κλίμακα όπου ο μεγάλος δύσκολα βρίσκει θέση (στα αρχικά σχέδια του Νηπιαγωγείου της Χ.Α.Ν. μια προσπάθεια δυναμικής επιβολής, επιπλέον των χαμηλών W.C. και αποδυτηρίων έγινε φέροντας το ύψος της εισόδου στο 1,75 πράγμα που θα ανάγκαζε ίσως και βίαια τον επισκέπτη να συνειδητοποιήσει άμεσα τον παιδικό χώρο, σαν χώρο έξω από τα μέτρα του).
Εδώ, στο ειδικό έργο, η ασυμφωνία εργοδότη – εργολάβου και εργολάβου – αρχιτέκτονα κορυφώνεται και η μελέτη στριμώγνεται προκαταβολικά στη συμβατική οδό των τετραγωνισμένων χώρων. Και αν στον τομέα της κατοικίας κάθε προσπάθεια απαλλαγής από την τυποποιημένη μορφή θα ήταν απλός φορμαλισμός, αφού το περιεχόμενο μένει πάντα ίδιο, στον τομέα του παιδικού χώρου επιβάλλεται μέσα από το λειτουργικό σχήμα να ξεπηδά μια έντονη και δυναμική φόρμα που να επιδρά παραγωγικά, να ευχαριστεί και να κεντρίζει την παιδική φαντασία.
Πίσω από κάθε αρχιτεκτονική κατασκευή, υπάρχουν πολλές ειδικές συνθήκες που δικαιολογούν τα κενά και τις ατέλειες του έργου. Αυτές πρέπει να γίνονται γνωστές και να καταγράφονται κάθε φορά όχι σαν μια απολογία του αρχιτέκτονα, αλλά σαν αρχειοθετημένες εμπειρίες που θα συμβάλλουν στην προσπάθεια να βρεθεί η σωστή πολιτική για την αντιμετώπιση ενός θέματος σημαντικού όπως η μελέτη των χωρών για την εκπαίδευση.
Κάτω από την πίεση των παραπάνω συνθηκών, στο συγκεκριμένο νηπιαγωγείο της Χ.Α.Ν. στην Κηφισιά, δεν ολοκληρώθηκε ο αύλειος χώρος στο πνεύμα της γενικής μελέτης του νηπιαγωγείου, δεν εντάχθηκαν τα όργανα των βοηθητικών χωρών στις υπηρεσίες της Παιδαγωγικής (η κεντρική θέρμανση σε εμφανή θέση, σωληνώσεις, αγωγοί, υδροροές ακάλυπτα και σε έντονα χρώματα, ώστε βα αποτελούν αντικείμενο περιέργειας), δεν τοποθετήθηκαν κεκλιμένες στέγες πάνω από τα παράθυρα στα ειδικά μελετημένα φατνώματα, δεν διαμορφώθηκε ο χώρος μπροστά από τις τάξεις έτσι ώστε τις καλές μέρες το μάθημα – παιχνίδι να μεταφέρεται έξω, δεν χρησιμοποιήθηκαν οι επίπεδες επιφάνειες των χαμηλών οικίσκων σαν φόντο για αφηρημένα χρωματιστά γλυπτά, που θα έμπαιναν μπροστά και θα αποτελούσαν μια έντονη εξωτερική πλαστική και χρωματική νύξη, δεν ολοκληρώθηκε το υπαίθριο θέατρο, δεν τοποθετήθηκαν βράχοι και κροκάλες περιμετρικά του κτιρίου, δεν κατά σκευάστηκαν τα κουφώματα από ξύλο.