Στους τελευταίους μήνες του 1977, τρία γεγονότα ξανάφεραν την προσοχή μας στο πρόβλημα του industrial design: το διεθνές συνέδριο που έγινε στο Δουβλίνο από 16 έως 22 Σεπτεμβρίου˙ τα αποτελέσματα του διαγωνισμού για την σχεδίαση μιας καρέκλας, που είχε προκηρυχθεί από το American Institute of Architects, του οποίου η San Diego Fine Arts Gallery οργάνωσε μιας έκθεση˙ και την παρουσίαση της Ιταλικής παραγωγής του 50, οργανωμένη από το Centrokappa του Noviglio με την προστασία της Regione Lombarda. Παρά τις πολλές απογοητευτικές πλευρές αυτές οι εκδηλώσεις δείχνουν το δρόμο για θετικούς προσανατολισμούς. Το συμπόσιο στην πατρίδα του Joyce υπήρξε η αιτία μιας αντιπαράθεσης μεταξύ των μεγαλυτέρων προσωπικοτήτων του είδους: ο Victor Papanek των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Yuri Soloviev της Σοβιετικής Ένωσης, ο Άγγλος June Fraser, ο Πολωνός Ryszard Bojar, o Σουηδός Rune Monο, ο Arthur Coldreich του Ισραήλ, ο Γάλλος Francois Barre, o Ινδός A.G. Rao, οι Rodolfo Bonetto και Enzo Mari της Ιταλίας, έτσι για να αναφέρουμε μερικά ονόματα. Το θέμα «Εθνική Ταυτότητα και Ανάπτυξη» αναλύθηκε από φιλοσοφική, ανθρωπολογική και αισθητική πλευρά σε σύντομους διαλόγους με τους αντιπροσώπους των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Τα συμπεράσματα μπορούν να συντεθούν έτσι: στην τελευταία δεκαπενταετία, εξαιτίας της οικονομικής άνθησης, διαδόθηκε μια τάση φυγής, που ξεπέρασε τις κατακτήσεις της λειτουργικότητας για χάρη εκλεκτικιστικών πλεονασμών, για μια υπερερεθισμένη και αδικαιολόγητη φορμαλιστική αντίληψη αντανακλόμενη ακόμη και σε revivals Liberty και Art Deco. Το θέμα δεν είναι βέβαια μια επιστροφή στο Bauhaus, αλλά να ανακτήσουμε και εμπλουτίσουμε την ορθολογιστική (rational) εμπειρία επεκτείνοντας τον χώρο εφαρμογής από μειωμένο αντικείμενο στο ευρύτερο περιβάλλον. Το design πέρα από την αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων, την διακόσμηση, την μόδα, το αυτοκίνητο και το computer, αφορά την οικολογική προστασία και το σύνολο των κοινοτικών λειτουργιών. Η ανάγκη μιας κωδικοποιημένης διαλεκτικής τονίζεται έντονα, ακριβώς για να επιτρέψει ένα πήδημα κλίμακας στην επιστράτευση της εφευρετικότητας.
Mια κριτική επιτροπή από πέντε μέλη, τους Cini Boeri, Sherman Emery, Mildred Friedman και Walter Platner, εξέτασε 600 προτάσεις που υποβλήθηκαν στον αμερικάνικο διαγωνισμό, διαλέγοντας 9 και βραβεύοντας 4. Ας τις δούμε. Η σωληνοειδής χρωμιομένη κατασκευή του Ιάπωνα Motomi Kawakami, με επίπεδο που κάθεσαι και πλάτη από πλαστικό, προσδιορίζεται «εξαιρετικά λεπτολογημένη και κομψή», παρόλο σ’ένα χώρο «déjà vu». Η πολυθρόνα από ατσάλι του Τεξανού Mike Lance μοιάζει παράξενα ακρωτηριασμένη˙ η επιτροπή παρατηρεί ότι «οι αναλογίες της θα είχαν ανάγκη μιας μικρής διόρθωσης». Ο κριτικός Martin Filler είναι πιο αυστηρός, μιλάει για «άχαρα, άλυτα τελειώματα του οπλισμού». Σκληρούς σαρκασμούς προξένησε το σκαμπό «που φοριέται και περπατάει» του νεαρού Darcy Bonner, μηχανή από αλουμίνιο σαν ορθοπεδικό συμπλήρωμα που δένει στις γάμπες και στους αστραγάλους με πλαστικά λουριά˙ το παράδοξο αυτό «εργαλείο», που φέρεται σαν μια τεχνολογική καινοτομία «μοναδική στην υπόθεση του βαστάγματος του σώματος» αναγκάζει να βρισκόμαστε σε μια θέση ισορροπίας πολύ αβέβαιη. Όχι λιγότερο αποφασιστική η καταδίκη της δρύινης καρέκλας, του Ralf Henninger μετατρεπόμενη σε πάγκο ή τραπεζάκι: θα ήταν δύσκολο να φανταστούμε κάτι χειρότερα αναπαυτικό, λέγει ο Filler. Ανεξάρτητα από την αξία της κάθε μιας κατασκευής η στροφή τους κουλτούρας δεν είναι συμπτωματική. Οι καταγωγές είναι φανερές: o Kawakami ξανασκέπτεται τον Marcel Breuer ο Lance εμπνέεται από τον Le Corbusier και τον Mies van der Rohe, ο Bonner προσπαθεί να ξεφύγει το «styling» προσπαθώντας να «πιάσει» το πνεύμα του μηχανικού, ενώ ο Henninger αντλεί από δανέζικες πηγές. Μεταξύ των άλλων λύσεων στις οποίες δόθηκε ένας έπαινος, το σκαμπό των Bandini και Buti επιβεβαιώνει την αυστηρή διάθεση, τον πόλεμο στην σπατάλη, το ξανακέρδισμα της «χρυσής εποχής» 1920-40. Βέβαια η συμφιλίωση με τους «πατέρες» εμποδίζει τα τινάγματα της φαντασίας. Παράγει μια επιτήδευση επαναληπτική και μάταιη ίσως αναγκαία για να μας απελευθερώσει από το αδικαιολόγητο και την επινοητικότητα για την επινοητικότητα.
Το ελάττωμα δεν βρίσκεται στην «επιτήδευση», όρο που ήδη του έχει αφαιρεθεί κάθε χαρακτηριστικό αναιρετικό, αλλά στο τυχαίο των προϋποθέσεών του, όχι ακόμη κωδικοποιημένων σε αρχές που να μπορούν να μεταδοθούν. Αυτή ήταν ακόμη και η έννοια της πρωτοβουλίας που έγινε στο Noviglio: η εποχή του 50 προσφέρει μια «κληρονομιά ενέργειας» υποθέσεων και προγραμμάτων συχνά «άδικα ηττημένων ή εξαφανισμένων», στα μετέπειτα ιταλικά χρονικά. Μέσα σ’ ένα πλαίσιο αντιφατικό, στην κόψη μεταξύ των κοινωνικών εντάσεων της ανοικοδόμησης και της «καταναλωτικής μανίας» του αναπτυξιακού μπούμ, ξεχωρίζει «μια αυτόνομη φυσιογνωμία χαρακτηρισμένη από αληθινές εξάρσεις δημιουργίας και πρωτοποριακών πειραματισμών». Ο γαλαξίας του ανοικτού «πεντακοσαράκι» Fiat του Dante Giacosa, της Olivetti «Lettera 22» του Marcello Nizzoli, της «Vespa» Piaggio των τηλεοράσεων, των επίπλων αφρολέξ και των πολυσύνθετων, του παράτυπου και του Kitsch, φαίνεται το πιο σίγουρο και κατάλληλο σημείο να επιδράσει στο τωρινό πλαίσιο. Συμπέρασμα πάνω στην «κρίση» του βιομηχανικού σχεδίου; Είναι χαμένος καιρός; στο Δουβλίνο κανείς δεν το ανέφερε. Η πρόκληση αφορά στο να ξαναστηθεί αυτή η δραστηριότητα, απαγκιστρωμένη από τα ιδεολογικά συγκρατήματα τόσο τα ελιτίστικα όσο και τα λαϊκίστικα.