Ο κεντρικός και υπερτοπικός χαρακτήρας της πλατείας, η οποία αποτελεί ορόσημο για την πόλη των Ιωαννίνων, αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία της προσέγγισής μας. Ο ισχυρός αυτός χαρακτήρας μας οδηγεί άμεσα στη διερεύνηση της οντολογίας της πόλης των Ιωαννίνων, στην αναζήτηση των στοιχείων που τη περιγράφουν και της ατμόσφαιρας της πόλης. Μέσα από την ποίηση του Μιχάλη Γκανά, η οποία αποτελεί μοναδική περιγραφή της πόλης, βλέπουμε όλα αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των Ιωαννίνων:
“Χάραζε ο τόπος με βουνά πολλά κι ανέτελλε τα ζωντανά του, καλούς ανθρώπους και κακούς, νυφίτσες, αλεπούδες, μια λίμνη ως κόρην οφθαλμού και κάστρα πατημένα. Θα ‘ναι τα Γιάννενα, ψιθύρισα, στο χιόνι και στον άγριο καιρό γυάλινα και μαλαματένια. Κι όσο πήγαινε η μέρα, σαν το βαπόρι σε καλά νερά, είδα και μιναρέδες κι άκουσα τα μπακίρια να βελάζουν.”
Ομάδα:
Μαρίνα Κουνάβη, Ίργκεν Σαλιάνι, Karolina Szóstkiewicz, Χάρης Βαμβακάς, Τατιάνα Ζουμπουλάκη
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Τα Ιωάννινα αποτελούν το κέντρο της Ηπείρου και ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Γεωγραφικά είναι μια πόλη που οριοθετείτε από την οροσειρά της Πίνδου και τη λίμνη της Παμβώτιδας, η οποία περιλαμβάνει τη νήσο των Ιωαννίνων – το μοναδικό νησάκι σε λίμνη που κατοικείται. Πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο μπορούμε να δούμε τους ψαράδες της νήσου να κινούνται ανάμεσα στα καλάμια και τις γυναίκες να φτιάχνουν χαλιά και καλάθια από τις καλαμιές. Η ύπαρξη της λίμνης δημιουργεί μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα ομίχλης και αντανακλάσεων στη πόλη.
Λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις της προκήρυξης του διαγωνισμού και μετά από επισταμένη επιτόπια έρευνα και ανάλυση της περιοχής μελέτης, αντιληφθήκαμε ότι η χωρική δομή της πλατείας Πύρρου, δηλαδή ο συνδυασμός κλασσικής διάταξης ανοιχτής πλατείας και ενός αστικού μπαλκονιού, είναι ένα από τα πιο ασυνήθιστα και συνάμα ενδιαφέροντα στοιχεία που ορίζουν τη δομή και το χαρακτήρα της πλατείας.
Όρια της πλατείας αποτελούν η Περιφέρεια της Ηπείρου και τα Δικαστήρια, το μνημείο του μοντέρνου κινήματος στον Ελληνικό χώρο όπου είναι το καφέ ‘Όαση του Άρη Κωνσταντινίδη, το πάρκο Κ. Μπέγκα και η θέα προς τη λίμνη Παμβώτιδα. Ενδεικτικό στοιχείο της ιστορικότητας της πλατείας είναι οι σχεδιαστικές αλλαγές που έχει δεχθεί με το πέρας του χρόνου, βασικότερη των οποίων είναι η τελευταία επέμβαση που δέχτηκε με την κατασκευή του υπόγειου πάρκινγκ. Στο παρελθόν η πλατεία οριζόταν από έναν μνημειώδη κεντρικό χώρο, παράλληλο με τον ιστό της πόλης και τη Νομαρχία, ο οποίος ενισχύονταν από στοιχεία πρασίνου και νερού. Ένας αντίστοιχος, σαφώς ορισμένος κεντρικός χώρος, δεν προβλέφτηκε από τη τελευταία επέμβαση στην πλατείας, η οποία ακολουθεί τον προσανατολισμό του καφέ Όασης και δημιουργεί έναν έκκεντρο τριγωνικό χώρο. Πέρα από τη κακή κατάσταση στην οποία βρίσκετε σήμερα, ο αστικός εξοπλισμός της πλατείας λειτουργεί ως εμπόδιο μέσα στη πλατεία και όχι ως στοιχείο που την ενοποιεί ή ενισχύει τον κεντρικό χαρακτήρα της.
Η προτεινόμενη επέμβαση διερευνά και προσεγγίζει 5 θεματικές ενότητες:
1. Το τοπόσημο – η ανάδειξη του κεντρικού χαρακτήρα της πλατείας και των ποιοτήτων που ορίζουν την πόλη των Ιωαννίνων και τη περιοχή της Ηπείρου: η λίμνη, το μικροκλίμα της περιοχής, η ομίχλη, οι αντανακλάσεις και η πολυχρωμία των ορεινών χωριών.
2. Τη μνήμη που ενυπάρχει στη πλατεία, καθώς έχει αποτελέσει διαχρονικά τη κεντρική πλατεία της πόλης και έχει εγγραφεί στις αναμνήσεις των πολιτών μέσω συγκεκριμένων γεγονότων και χωρικών στοιχείων.
3. Τη αστική ένταξη της πλατείας με το καφέ ‘Όαση, το περιβάλλοντα χώρο και τη πόλη μέσω των χωρικών συνδέσεων, των αναφορών και της υλικότητας.
4. Τη ένταξη πρασίνου με αστικό τρόπο, σχεδιασμένο ώστε να ενεργοποιεί διαφορετικές περιοχές της πλατείας χωρίς να θέτει όρια.
5. Την οπτική σύνδεση της πόλης με τη φύση, δια μέσου της ενατένισης του τοπίου των βουνών και της λίμνης.
Η πρόταση για την ανάπλαση της πλατείας Πύρρου στοχεύει στη δημιουργία ενός ανοιχτού και προσβάσιμου δημοσίου χώρου με διακριτή ταυτότητα και προοπτικές φιλοξενίας μικρών και μεγάλων δραστηριοτήτων που παράγουν το φαντασιακό της πόλης. Η ενιαία δαπεδόστρωση και η έλλειψη φυσικών εμποδίων ενισχύουν την συνέχεια των ροών και ομογενοποιούν την χωρική αντίληψη του παρατηρητή. Επιπροσθέτως, η αφαιρετική προσέγγιση του σχεδιασμού προσδίδει καθαρότητα και αισθητική σαφήνεια στην πλατεία.
Ένα από τα βασικά στοιχεία που διαπραγματεύεται η πρόταση είναι η έννοια του τοπόσημου, η διακριτική ένταξη του οποίου μπορεί να δώσει αξία στον ιστό της πόλης. Ο σχεδιασμός της πλατείας ως τοπόσημο λαμβάνει υπόψη τα δύο φυσικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν τόσο την ανάπτυξη της πόλης όσο και την ατμόσφαιρά της: τα βουνά και τη λίμνη. Θεωρούμε ότι μια κεντρική πλατεία οφείλει να αναδεικνύει τις ποιότητες της εκάστοτε πόλης και όχι να λειτουργεί ως ένα απλοϊκό λειτουργικό πεδίο αποκομμένο από τη κουλτούρα και τις παραδόσεις του τόπου. Στόχος της πρότασης είναι να αναπτύξει ένα διάλογο με αυτά τα φυσικά στοιχεία και την αύρα που ενέχουν.
Αυτό πραγματοποιείται σχεδιαστικά μέσα από ένα κύκλο ακτίνας 16 μέτρων ο οποίος σταδιακά βυθίζεται στα 60 εκατοστά δημιουργώντας μια νέα συνθήκη στο κέντρο της πλατείας και αποτελώντας ένα νέο διαδραστικό σημείο αναφοράς για τους κατοίκους. Ο κύκλος εμπεριέχει το στοιχείο του νερού, δημιουργώντας μια αστική “λίμνη“ στο κέντρο της πλατείας. Οι 9 ελεύθεροι πίδακες νερού και οι 72 μικρότεροι ψεκαστήρες που είναι ενσωματωμένοι στο δάπεδο, δημιουργούν τη δυνατότητα διαφορετικών υδάτινων συνθηκών στη πλατεία, όπως την τυπική διάταξη σιντριβανιού, την παραγωγή τεχνητής ομίχλης, το λιμνάζων νερό που καθρεφτίζει τον ουρανό κτλ – κάνοντας την επέμβαση δυναμική και προκαλώντας την συμμετοχή των πολιτών. Σε περιπτώσεις ανοιχτών συγκεντρώσεων και μεγαλύτερων δραστηριοτήτων το σιντριβάνι του κεντρικού κύκλου μπορεί να απενεργοποιείται, ενώ μπορεί να ενεργοποιείται στην μέγιστη ισχύ του τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού προσφέροντας όχι μόνο δροσισμένο αλλά και παιχνίδι με το νερό.
Η πλατεία Πύρρου σήμερα έχει έλλειψη κέντρου και λειτουργεί περισσότερο ως μια διάχυτη επιφάνεια ανάμεσα στη κεντρική λεωφόρο Δωδώνης και το πάρκο Μπέκα. Στόχος της πρότασης είναι ο επαναπροσδιορισμός του κέντρου της πλατείας μέσω του κυκλικού στοιχείου που αναδεικνύει τη κλίμακα και την ταυτότητα του δημόσιου χώρου, δημιουργώντας παράλληλα έναν διάλογο με το παρελθόν και με το ιστορικό συντριβάνι που όριζε κάποτε τη πλατεία.
Η διακριτική παρουσία του καφέ ‘Όαση και η πολιτισμική αύρα που το συνοδεύει καθιστά αναπόφευκτη τη σχέση του με την πλατεία και την ευαισθησία των σχεδιαστικών αποφάσεων από μέρους μας. Η πρόταση στοχεύει να δημιουργήσει ένα πεδίο διαλόγου μαζί του, αποφεύγοντας ωστόσο τις άστοχες χαράξεις και τη στρέψη της πλατείας ως προς αυτό. Η πλατεία οφείλει να στραφεί στη πόλη. Δανειζόμαστε την αρχιτεκτονική λιτότητα που εκπέμπει το καφέ ‘Όαση μέσω των απλών κινήσεων, τον ρυθμό, τη καλή σύνδεση που έχει με τη πόλη, την ενατένιση που επιτρέπει και τέλος, τη σχέση με τη μνήμη του τόπου και της υλικότητας.
Η επέμβαση στρέφεται προς το κτίριο της Περιφέρειας και τον ιστό της πόλης, προσφέροντας μια ανοιχτή και προσβάσιμη πλατεία. Η δαπεδόστρωση προσκαλεί τις ροές των πεζών και ενδυναμώνει τη σχέση με την λεωφόρο Δωδώνης, δημιουργώντας ένα κατώφλι μεταξύ πόλης και θέας. Το μοτίβο της πλακόστρωσης είναι σαφώς ορισμένο σε κάνναβο προς την μεριά του δρόμου και μετατρέπετε σταδιακά σε άναρχο στην μεριά της θέας προς την λίμνη. Αποτελείται από φυσικούς λίθους της Ηπείρου και των γύρω περιοχών θέλοντας να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι τα Ιωάννινα αποτελούν το κέντρο της Ηπείρου και την πύλη από την οποία περνούν οι διερχόμενοι ταξιδευτές των Ζαγορίων και των υπόλοιπων χωριών της Πίνδου. Η δαπεδόστρωση αποτελεί το φως της πλατείας και παραλαμβάνει την ζωή της πόλης.
Το στοιχείο του κύκλου οριοθετεί 3 ζώνες: τον αστικό κήπο, το κυκλικό τοπόσημο και την αστική πλατεία, προσφέροντας τη δυνατότητα για διαφορετικές συνθήκες φιλοξενίας της δημόσιας σφαίρας, κατοίκησης της πλατείας και οικειοποίησης αυτής από τους χρήστες. Η πρόταση ενσωματώνει τους περιορισμούς που θέτει η παρουσία του υπόγειου πάρκινγκ και τοποθετεί δέντρα στην δυτική πλευρά της. Στην ανατολική πλευρά ανάμεσα στο καφέ ‘Όαση και τη πλατεία τοποθετείται ένα υπαίθριο θέατρο-παρατηρητήριο που προσφέρει ενατένιση προς τη λίμνη Παμβώτιδα και επεκτείνει την επιφάνειά της προς αυτή. Παράλληλα δημιουργεί ένα όριο μεταξύ του ιδιωτικού χώρου του καφέ και του δημόσιου χώρου της πλατείας.
Η ποικιλία διαφορετικών χρήσεων αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχία ενός δημόσιου χώρου και για την οικειοποίηση του από την κοινότητα. Η πλατεία Πύρρου θα έχει την δυνατότητα να φιλοξενεί μια σειρά από μεγάλες εκδηλώσεις μέγιστης χωρητικότητας 15.000 ατόμων, όπως συναυλίες, πολιτικές συγκεντρώσεις και πανηγύρια. Ο δήμος θα μπορούσε να νοικιάζει το σύνολο της πλατείας ή επιμέρους τμήματά της για καλλιτεχνικές, πολιτισμικές ή αθλητικές δράσεις, καθώς τα τρία θεματικά της τμήματα μπορούν να λειτουργούν αυτόνομα και να εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών όταν ένα από τα υπόλοιπα είναι κατειλημμένο.
Η πλατεία Πύρρου συνιστά τη κεντρική πλατεία της πόλης των Ιωαννίνων, τα οποία αποτελούν και το διοικητικό κέντρο της Ηπείρου. Ο ρόλος που καλείται να εκπληρώσει έχει ευρύτερο, υπερτοπικό χαρακτήρα.
Η πλατεία έχει άμεση σύνδεση με το εμπορικό και ιστορικό κέντρο της πόλης μέσω της λεωφόρου Δωδώνης και του πεζόδρομου Μιχαήλ Αγγέλου. Η λεωφόρος Δωδώνης ή αλλιώς Αβέροφ συνδέει τη πλατεία με τα διοικητικά, πολιτιστικά κτήρια και τοπόσημα, όπως το δημαρχείο, το ρολόι, τα δικαστήρια, το αρχαιολογικό μουσείο, το κάστρο και τέλος, τη λίμνη. Ο πεζόδρομος Μιχαήλ Αγγέλου συνδέει το ένα άκρο της πλατείας με το εμπορικό κέντρο που αναλύετε μέσα από ένα ιστό πεζόδρομων.
Η πλατεία έχει σαν βασικό άξονα ανάπτυξης τη λεωφόρο Δωδώνης, παράλληλα στην οποία αναπτύσσεται η δαπεδόστρωση της. Ένα μωσαϊκό φυσικών λίθων που δίνει ρυθμό από και προς τη πόλη και την θέα στην λίμνη. Η πρώτη ζώνη αυτού του μωσαϊκού είναι ένας πυκνός κάνναβος από μονοχρωματικούς φυσικούς λίθους που συνδέουν αυτή τη πρώτη ζώνη με τον πεζόδρομο Μιχαήλ Αγγέλου και τα πεζοδρόμια εκατέρωθεν της λεωφόρου. Η διαγράμμιση μπροστά από το καφέ ‘Όαση δημιουργεί ένα πεδίο εισόδου των επισκεπτών από τη διάβαση του πεζόδρομου Μιχαήλ Αγγέλου. Σημαντική είναι επίσης, η σύνδεση μεταξύ της πλατείας και του πάρκου Κ. Μπέκα μέσω της πεζογέφυρας. Προτείνεται αποκατάσταση της πεζογέφυρας ώστε να επιτρέπει πιο άνετη διέλευση από τους πολίτες. Η πεζογέφυρα καταλήγει στη τελευταία ζώνη της δαπεδόστρωσης και συνδέεται με τον υπόλοιπο ιστό της πόλης μέσω της πλατείας και με κίνηση περιμετρικά του κυκλικού στοιχείου. Επίσης, προτείνεται απομάκρυνση της ζώνης πάρκινγκ ΙΧ μπροστά από τη πλατεία καθώς συνιστούν ένα όριο γα τους πεζούς και η παρουσία τους υποβαθμίζει την εικόνα της πλατείας.
Architects for Urbanity, Rotterdam, pr@architectsforurbanity.com
Επικοινωνία: Μαρίνα Κουνάβη, +31623334672, Ίργκεν Σαλιάνι, +31644915190