Μετά την εισαγωγή του όρου URBANITE 1, Η BIENNALE 82 στο Παρίσι, εισάγει μια καινούργια έννοια στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, τη MODERNITE 2 που είναι και ο τίτλος της εκθέσεως. (1/10 – 14 / 11 / 82).
Στη φετινή λοιπόν συλλογή, τείνεται μέσα από ένα καταιγισμό αρνήσεων και απολογιών, η προσέγγιση της αρχιτεκτονικής του σήμερα. Σχέδια και γνώμες αρκετά διαφοροποιημένες η μια από την άλλη, πεδία ερευνών απομακρυσμένα, πολλές φορές στα όρια της αντίθεσης. Κοινή αναζήτηση, η τωρινή πραγματικότητα, της κοινωνίας «… των ατομικών όπλων, της μουσικής ροκ, των πανκς, του βίντεο, της ινφορμάτικ, των ηλεκτρονικών, της σούπερ αγοράς, της διαφήμισης, των εικονογραφημένων περιοδικών, της Κολούμπια…»3.
Να πως μιλούν για την μοντερνιτέ οι συμμετέχοντες, στην προσπάθεια τους να κατοχυρώσουν θεωρητικά τα έργα τους: «…νάσαι μοντέρνος σήμερα δεν είναι να κρατάς το λάβαρο της ‘μοντέρνας κίνησης’…κι ούτε βέβαια ν’ αγνοείς την ύπαρξη των BAUHAUS, του στρουκτουραλισμού και τις θεωρίες πάνω στην AMBIGUITE 4 και την κομπλεξιτέ». «Η μοντερνιτέ ξεπερνάει τα δύο τρία κουλτούρικα μοντέλα ηγεμονικά διεσπαρμένα από τα περισσότερα περιοδικά…και ευθύμως ακολουθούμενα από την τεράστια πλειοψηφία των αρχιτεκτονικών σχολών». «…η παρούσα στιγμή του άλλοτε δεν είναι η παρούσα στιγμή του σήμερα». «Η μοντερνιτέ είναι ο εχθρός του ακαδημαϊσμού.»5 κλπ
Δεν θάταν καθόλου τολμηρό να πει κανείς ότι η εκλογή των συμμετεχόντων – όπως σε κάθε έκθεση άλλωστε – στηρίζεται άλλες φορές σε μια αληθινή αναζήτηση, άλλες σε μια εξεζητημένη εντυπωσιακή δουλειά, άλλες στην προβολή και τον κύκλο του αρχιτέκτονα κι’ άλλες απλούστατα στο ύψος εισόδων ή στον αριθμό των ανεγέρσεων.
Γεγονός παρ’ όλα αυτά παραμένει ότι καμιά συμμετοχή δεν ήταν κοινότυπη, ο δε παράγοντας «καταγωγή» ήταν παρών παρά την κίνηση «ομοιο-μορφοποιήσεως» για την οποία πολλοί μίλησαν.
Χονδρικώς θα μπορούσαμε, σύμφωνα με την πιο πάνω παρατήρηση, να σχηματοποιήσουμε το σύνολο των συμμετοχών σε τέσσερις κατηγορίες – χωρίς πουθενά να τονίζεται ή να προϋποθέτεται κάτι τέτοιο μέσα στα πλαίσια της BIENNALE 82.
1. Οι Ιάπωνες, μια νέα δύναμη που κατόρθωσε να εδραιωθεί ανάμεσα στα κράτη που κατεξοχή πρωτοπορούν στην σύγχρονη αρχιτεκτονική παράδοση. Αρχιτεκτονική γεννημένη μέσα από την ανθηρή οικονομική ιαπωνική ζούγκλα. Παράδοση, κομφόρ, συναγωνισμός, είναι απ’ τα κύρια χαρακτηριστικά της.
Όλοι τους παρουσιάζουν στα κείμενα που συνοδεύουν τα σχέδια, την αγωνία τους για την «αγορά». Η αίσθηση δε της αγοράς είναι τόσο δυνατή για τα ιαπωνικά αρχιτεκτονικά γραφεία που φτάνουν να μεταμορφώνουν και να πλάθουν την αρχιτεκτονική εικόνα ανάλογα με τη ζήτηση, αγνοώντας θεληματικά την τόσος δυνατή ιαπωνική παράδοση. «…συνήθως κανένας περιμένει απ’ την αρχιτεκτονική να του δώσει μια εντύπωση σιγουριάς. Αλλά στο Τόκυο όπου η αρχιτεκτονική είναι μέρος της κατανάλωσης, πρέπει να φαίνεται ελαφριά, εφήμερη». (Τ. ΙΤΟ) «Κάτω από τέτοιες συνθήκες το να θέλεις με κάθε θυσία να βρείς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, και όταν αυτό είναι δυνατό, είναι σαν να κάνεις συλλογή από λείψανα.» (SHIN TAKAMATSU)
2. Μια άλλη νοοτροπία συναντά κανείς στα αμερικάνικα σχέδια.
Η τεχνολογική τελειότητα, το άκρο άωτο του απλού και του πρακτικού αναμφισβήτητα η κόκα κόλα και το τζήν παραμένει αποφασιστικά μια βαθιά φιλοσοφία για την αμερικάνικη κοινωνία, παρά την υπερ–καθημερινότητα της.
Οι Αμερικάνοι αρχιτέκτονες, μοιάζουν οι πιο απελευθερωμένοι από όλες τις μορφές σχολών και αισθητικών κανόνων, διαθέτοντας ένα εντυπωσιακό πεδίο έρευνας. Εικόνα οικονομικής άνεσης που επιτρέπει όλα τα αισθητικά παιχνίδια ως το σημείο του χιούμορ (βλέπε το FUN HOUSE του Μοος).6
3. Ευρώπη. Εδώ το πρόβλημα είναι θεωρητικό, η γηραιά ήπειρος φαίνεται νάχει υπαρξιακά προβλήματα!!!
Τα σχέδια των περισσότερων συμμετοχών συνοδεύονται από ένα καταιγισμό φράσεων:
«Το επίπεδο συνειδητοποιήσεως των αξιών (φιλοσοφικών και ηθικών) ορίζει το επίπεδο της ποιότητας των σχεδίων.» (G.PERRADIN)
«Ο αιώνιος πλουραλισμός των στυλ με όλο του το παραδοσιακό πλήθος φαίνεται σαν η θεωρητική θέση η πιο έξυπνη…» (B. PODRECA)
«Δεν ανακαλύπτουμε τις φόρμες, υπάρχουν και μας περιτριγυρίζουν, εμείς οι αρχιτέκτονες τις χρησιμοποιούμε και τις περισυλλέγουμε. (D+R THOUT)
Η παλιά ευρωπαϊκή πόλη, εξελισσόμενη ανάμεσα από μνημεία και μοντέρνες κατασκευές, αποτελεί το αντικείμενο των περισσοτέρων σχεδίων. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην αισθητική παρουσία των σχεδών. Πολύ εύστοχα η παρισινή ομάδα BERI, GAREAN, THOMAUN, παρατηρεί «Ο μοντέρνος πολεοδόμος θα έπρεπε να αφοσιωθεί στο να καθορίσει την εικόνα των χώρων μάλλον παρά της χρήσεως τους.»
Αυτή την εικόνα της πόλης είναι αξιόλογο να σημειωθεί, ότι προσπάθησαν να την πλησιάσουν δια του σχεδίου, πολύπλοκου, λεπτομεριακού, μπέρδεμα μιας δουλεμένης κλασικής και μοντέρνας τυπολογίας.
4. Στην τέταρτη κατηγορία αξίζει τον κόπο να ρίξουμε μια ματιά στους Ιταλούς. Δεν αποτελούν φυσικά μια άλλη Ευρώπη, αλλά παρουσιάζουν μια εικόνα εντελώς ξεχωριστή. Φαντασία, θεατρική παρουσίαση, τολμηρότητα, η αρχιτεκτονική παρά ποτέ τέχνη. Η μεγάλη τους κλασική παράδοση, το μεσογειακό ταπεραμέντο, τους κάνουν το «κάτι ξεχωριστό» της μπιενάλ.
Τα σχέδια τους και ιδιαίτερα των FUKSAS, και SACCONI, δίνουν στην αρχιτεκτονική μια κατεύθυνση εξαιρετικά καλλιτεχνική. Οι Ιταλοί όντως εκπλήσσουν, μέσα σε μια πληθώρα ιδεών και κατευθύνσεων.
Η BIENNALE 82 του Παρισιού, παρά το πεπρωμένο των σχεδίων – αλλά δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ κι άλλα δεν θα αποτελέσουν παρά αρχές χωρίς συνέχεια – παρουσιάζει τον κατασκευαστικό πλουραλισμό μέσα στον οποίο κινείται η ελίτ του παγκοσμίου αρχιτεκτονικού στερεώματος. Σήμερα ίσως παρά ποτέ ο προβληματισμός και η αναμόχλευση αποτελούν την ίδια τη ζωή της αρχιτεκτονικής. Θέμα της, η μοντερνιτέ, το σύγχρονο και το ξεπερασμένο, το μοντέρνο και το κλασικό, το παλιό και το καινούργιο, αντιθέσεις που προβληματίζουν και θα προβληματίζουν τον άνθρωπο της τέχνης τον δημιουργό. Εκφράσεις πολύ εύστοχα σχολιασμένες από τον αρχιτέκτονα BEART PRINCE – μια από τις αμερικάνικες συμμετοχές-: «Οι λέξεις ‘μοντέρνο’, ‘μοντερνιτέ’, ή ‘μοντερνισμός’ στην αρχιτεκτονική δεν σημαίνουν μεγάλα πράγματα σήμερα… βλέπουμε προ-μοντέρνους, ούλτρα-μοντέρνους, ποστ-μοντέρνους, καμιά δεν δίνει σε δύο αναγνώστες, την ίδια ιδέα για αυτό το οποίο πρόκειται…
…Η ιστορία δείχνει ότι όλες οι «βερμπαλιστικές γυμναστικές» γρήγορα ξεχάστηκαν και ότι μόνο το έργο παραμένει από μόνο του. Αν περιέχει κάτι το δεκτό, θα παραμείνει…»7
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Urbanisme = πολεοδομία, Urbanite = το σύνολο των στοιχείων με το οποίο μπορούμε να διατιμήσουμε ένα αστικό περιβάλλον. Architecture d’Ajourd’ hui No 217, 1981 σελ. 7. Κατά μια ευρύτερη ερμηνία ο όρος εξηγήται, στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, σαν «ιδιοφυία του τόπου» (La Genie Du Lieu).
2. Πάντα κατά τον κατάλογο της έκθεσης, ο όρος Modernite, ερμηνεύεται ελεύθερα σαν ‘το πνεύμα του καιρού» (L’Esprit du Temps), αυτή δε η φόρμουλα συνόδευε τον κύριο τίτλο της έκθεσης.
3. από την εισαγωγή του καταλόγου της έκθεσης.
4. Ambiguite = διφορούμενος, όρος πρωτοχρησιμοποιημένος από τον R. Venturi στο βιβλίο του «Complexity and Contradiction in Architecture», το οποίο θεωρείται η θεωρητική βάση της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής.
5. Από τα εισαγωγικά άρθρα στον κατάλογο της έκθεσης.
6. Λέει ο Μοος: «Ο πελάτης, ένας χειρούργος λιγάκι εκκεντρικός στο Λος – Άντζελες, είχε μερικές ιδέες ιδιαίτερα προσωπικές για το σπίτι που ήθελε να
κατασκευαστεί για τα παιδιά του, ηλικίας 14 και 16 χρόνων. Επιθυμούσε κατά τα λεγόμενα του ένα «Fun House», ένα «αντικείμενο» χιουμοριστικό που να τελεί χρέη συγχρόνως ενός ατελιέ καλλιτέχνη, ενός χώρου συγκέντρωσης φίλων, χώρου ρεπό και ίσως κατοικίας στο μέλλον. «Architecture d’Aujourd’hui» No 218, 1981.
7. Αυτή η παράθεση και οι προηγούμενες του κειμένου είναι παρμένες από τις σημειώσεις που συνοδεύουν τα σχέδια του κάθε αρχιτέκτονα που συμμετείχε στη Biennale 82 του Παρισιού.