Η φοιτητική εξέγερση του ’77 στην Ιταλία, έχει ήδη περιγραφεί και στοχαστεί μέσα σε χιλιάδες σελίδες. Η πρώτη της όμως καταγραφή έγινε από τους ίδιους τους πρωτεργάτες της που κατά την διάρκεια των ταραχών της ζωγράφισαν πάνω στους τοίχους της σχολής τους αναγκάζοντας έτσι, πρώτα απ’ όλους, το ουδέτερο χτιστό περιβάλλον όπου ζούσαν να εκφράσει τον αγώνα τους με τις δυνατότητες που είχε. Προχωρώντας έτσι προς τη σχολή της Αρχιτεκτονικής της Ρώμης που είναι χτισμένη πάνω σε ύψωμα, έχει κανείς την πρώτη έκπληξη: τη φιγούρα σε κίνηση ξεσπάσματος-ενθουσιασμού ή θυμού που πρωτοσχεδιάστηκε από τους φοιτητές του ’68 και ξανατονίστηκε από εκείνους του ’77, βαμμένη άσπρη πάνω στο καφέ κόκκινο της όψεως. Προσπερνάς τη σκάλα που έχει χάσει την αυστηρή της λειτουργικότητα για να παραδοθεί στο ρόλο του στηρίγματος απείρων χρωματιστών οριζοντίων καρφωμένων γερά στις από παραστάσεις εύγλωττες, άμεσες εκφραστικότατες. Στο τελευταίο κομμάτι του ανηφορικού δρόμου, προχωρείς δίπλα στο εξωτερικό τοίχο της σχολής, σ’ όλο του το μήκος ζωγραφισμένο. Οι παραστάσεις ακολουθούν η μια την άλλη χωρίς προγραμματισμό, με τον αυθορμητισμό μιας καθημερινής συναναστροφής ανθρώπων που γνωρίζουν καλά και δουλεύουν για τον ίδιο σκοπό. Μερικές αποτελούν ενότητα, άλλες όχι, δένονται όμως από την ίδια πολιτική.
Η διαφορά στην κλίμακα τους δίνει τελικά την αίσθηση δύο διαφορετικών επιπέδων όπου η μεγαλύτερη χρησιμεύει για υπόβαθρο. Τα χρώματα, από το κόκκινο μέχρι το γαλάζιο, είναι έντονα, τολμηρά και το σχέδιο σίγουρο ξεκινώντας από την αδρή σχεδίαση μέχρι την ειρωνικά σχολαστική παράσταση της μποτίλιας της κόκα-κόλα αναφορά ίσως στην κουλτούρα των κόμικς που περιορίζει στο ελάχιστο τη διανοητική προσπάθεια, προσφέροντας τονισμένα τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για τη δημιουργία της στιγμιαίας εντυπώσεως. Σύμβολα και χρώματα φθάνουν σε ένα κρεσέντο και ξανά ελαφρώνουν για να φτάσουν στην είσοδο της σχολής σε μια παράσταση, άσπρη και κόκκινη, ένα πλήθος σε διαδήλωση, υπογραφή μαζί και αρχή. Στο κτίριο μπαίνεις ήδη ξέροντας πάρα πολλά για τους ανθρώπους που τους ανήκει.
Παρόμοια σχέδια γίνονται σε πολλές άλλες σχολές την ίδια εποχή ενώ σχεδόν σύγχρονα, οι αγώνες για τα προβλήματα της στέγης εικονογραφήθηκαν πάλι από άγνωστα χέρια στο παλιό κέντρο της πόλης στο Τραστεβέρε, λίγο πολύ παντού. Εκεί τα θέματα ξεκινούν από το βασικό, τον αγώνα. Και σχεδόν αμέσως αφαιρούνται σε παραστάσεις άσχετες για να συγκεντρωθούν λίγο πιο πέρα. Η συντροφιά μέσα στη βάρκα που ξεκινάει να καταλάβει την πόλη, το δέντρο που αισθητά έλειπε και γι’ αυτό ζωγραφίστηκε αμέσως χωρίς δισταγμό, τα τετράποδα με τα φτερά που κληρονόμησε η ανεξάντλητη ανάγκη του εξωπραγματικού-και η συζήτηση που άρχισε εδώ και χρόνια με περαστικό δεν έχει ακόμα τελειώσει.
Την ίδια εποχή, από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, μαύροι και Χικάνος καλλιτέχνες, εικονογραφούσαν με τα δικά τους προβλήματα τα παλιά κτίρια του Σικάγου Σάουθσάϊντ, της Βοστώνης, της Νέας Υόρκης, του Σαν Φραντσίσκο, ενώ τοιχογραφίες άρχισαν να γίνονται και σε μοντέρνα κτίρια, στραμμένες περισσότερο στη σκέψη της εξωτερικής διακόσμηση παρά σε πολιτικά συνθήματα. Έτσι τελικά αφ’ ενός τους δόθηκε η ευκαιρία για μια επικοινωνία μέσα από τα χρώματα και τις παραστάσεις, με μια συλλογική δουλειά, που τους συγκινεί και τους ενώνει. Αφ’ ετέρου σαν απροσδόκητη συνέπεια ελευθερώθηκε μια ακόμα δυνατότητα των κτιρίων να δημιουργήσουν «περιβάλλον».
Χαρακτηριστικό το σχόλιο για τις παλαιότερες τοιχογραφίες αυτού του είδους. Κανένα από αυτά δεν καταστράφηκε από τους «συνήθεις αγνώστους». (FORUM Ιαν. ’74.)
Μια απόπειρα να ταξινομηθούν οι τοιχογραφίες αυτού του είδους θα ήταν:
1. Σχέδια που προπαγανδίζουν συγκεκριμένες ιδέες από αντίδραση ή από επίσημη πηγή, όπως στην περίπτωση που η Μεξικανική κυβέρνηση ανέθεσε τοιχογραφίες με ιστορικό θέμα στον Σεκουέϊρος μετά την επανάσταση και σε πολλούς άλλους.
2. Σχέδια που φαινομενικά εξυπηρετούν μόνο διακοσμητικούς σκοπούς. Κατά βάθος όμως, εφαρμόζουν την ιδέα να ξαναδώσουν στον εξωτερικό τοίχο την σωστή του θέση στη σκηνογραφία του δρόμου όπου διαδραματίζεται η καθημερινή ζωή. Πρώτη τοιχογραφία από οργανωμένη κοινότητα έγινε από 21 μαύρους καλλιτέχνες στο Σικάγο το 1967. – Έμπνευσης της κινήσεως ο Μπίλ Γουώκερ. Η ιδέα σύντομα εξαπλώθηκε και τοιχογραφίες άρχισαν να γίνονται και σε καινούργια κτίρια, κατοικίες και κοινοτικά καταστήματα από συγκεκριμένα πια άτομα.
Οποιαδήποτε η αρχή και η μετέπειτα εξέλιξη τους, σήμερα οι τοιχογραφίες αυτές μοιάζουν να απαντούν στην ανάγκη του ανθρώπου της πόλεως να αποκαταστήσει μια ζωντανή σχέση ανάμεσα στον εαυτό του και στο γύρω του περιβάλλον, ολοένα και πιο ανώνυμα. Τη μεγαλύτερη δύναμή τους τη βλέπω στη χρησιμοποίηση των ζωντανών χρωμάτων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια εναλλακτική λύση στη διακόσμηση του χώρου «πόλη» όταν δεν μας προσφέρονται οι επιφάνειες διαφορετικού βάθους για το ασπρόμαυρο αποτέλεσμα «φως – σκιά». Οπωσδήποτε όχι μια αντικατάσταση των τοίχων που προστατεύουν, με έναν παράλογο καμβά αλλά η αντιπαράθεση μιας τοιχογραφίας σε μια ή περισσότερες επιφάνειες, με σκοπό, να δημιουργήσουμε μια ισορροπία γεννημένη από την αίσθηση της αλλαγής που είναι χαρακτηριστικό σημάδι ζωής.
Μερικές άχρωμες γειτονιές θα μπορούσαν έτσι να αποκτήσουν ένα σημείο αναφοράς («THE IMAGE OF THE CITY», K. LYNCH). Οι ίδιοι οι κάτοικοι, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι θα μπορούσαν να αναλάβουν την πραγματοποίηση.
Απλές χρωματισμένες επιφάνειες, χωρίς περίπλοκα σχήματα που θα τραβούσαν την προσοχή στις λεπτομέρειες, θα μπορούσαν να ποικίλουν τις πλευρές δρόμων οπού τα αυτοκίνητα οδηγούνται με ταχύτητα-ως επί το πλείστον αξιοποιώντας ήδη υπάρχουσες καταστάσεις.
Η τοιχογραφία που θα «στήριζε» τη πλευρά μιας πλατείας ή θα χαρακτήριζε εσωτερικά και εξωτερικά άλλους χώρους συγκεντρώσεως ως, δηλαδή, όπου ο άνθρωπος στέκεται για λίγο, θα μπορούσε να συμβάλει στην ηρεμία του με την κατάλληλη εκλογή χρωμάτων και θεμάτων ή να τον διαπαιδαγωγήσει σε καινούργιες και παλιές ιδέες.
Σίγουρα, πολλά θα μπορούσαν να γίνουν αν ξαναανακαλύπταμε την αξία του ζωντανούς χρώματος, τόσο άμεσα αποτελεσματικού.
| Ελένη Σπηλιώτη: Έτος γεννήσεως 1953. Απόφοιτος Αρχιτεκτονικής Ρώμης. Παρακολούθησε το Salzburg Seminar of American Studies το 1976, Εργάζεται στην Αθήνα. |