του Αντώνη Κ. Αντωνιάδη*
Αν θελήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε τα αρχιτεκτονήματα με βάση τον αριθμό των ατόμων που τα χρησιμοποιούν κι’ έχουν προσωπική χώρο-εμπειρία από αυτά, δύο έρχονται στην κορυφή, το Ξενοδοχείο και το Νοσοκομείο.
Και ενώ το δεύτερο φέρνει συνήθως στο νου αρνητικούς συνειρμούς, μια και πολλές φορές η χρήση του είναι συνδεδεμένη με δύσκολες στιγμές της ζωής, το Ξενοδοχείο είναι αφιερωμένο κατ’ εξοχή στην χαρά της ζωής και τις γεμάτες ενέργεια δραστηριότητες του ανθρώπου. Η αναψυχή κι’ η ξεγνοιασιά, η διασκέδαση, τα συνέδρια, οι συνδιαλλαγές, η γνωριμία, οι συγκεντρώσεις και συνεστιάσεις, οι ιδιωτικές και κοινωνικές δραστηριότητες, πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκθέσεις, εξυπηρετούνται από το ξενοδοχείο. Και όσο κι’ αν οι εξυπηρετούμενοι, είναι “ξένοι”, το οικοδόμημα, το “δοχείο”, είναι οικείο, με ταυτότητα, συνήθως αρχιτεκτονική μοναδικότητα, σχεδόν πάντα αντιπροσωπευτικό της εποχής του, της τεχνολογίας, της αρχιτεκτονικής, τόσο των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών χώρων του κτηρίου. Η έννοια του οικοδομήματος σαν “δοχείο ζωής” δεν έχει μέχρι στιγμής βρει καλύτερο αντιπρόσωπο από το “Ξενοδοχείο”.
Μπορούμε λοιπόν να μάθουμε πάρα πολλά απ’ αυτήν την τυπολογία .Το Ξενοδοχείο είναι διαχρονικά ένας ενδεικτικός παρονομαστής των χωροψυχολογικών προτιμήσεων, της συλλογικής νοοτροπίας σχετικά με τον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, της αρχιτεκτονικής μια εποχής.
Το Ξενοδοχείο, απαντάται ιστορικά στους περισσότερους πολιτισμούς του κόσμου, από την κλασσική αρχαιότητα και μετά. Έχει παίξει το ρόλο του σπιτιού μακριά από το σπίτι προωθώντας με την αρχιτεκτονική του και τη συγκεκριμένη του ιδιαιτερότητα κώδικες συμπεριφοράς για το κοινό που εξυπηρετεί. Από Νεοκλασικό η εκλεκτικό παλάτι που προοριζόταν για τους βιομηχανικούς βαρόνους, τους ηγεμόνες και την μεγαλοαστική τάξη στον δέκατο ένατο και τις αρχές του εικοστού αιώνα, πελάτες που πολλές φορές γνωρίζονταν αναμεταξύ τους, το κλείσιμο του αιώνα βρίσκει το “Ξενοδοχείο” μεταμορφωμένο σ’ ένα κατ’ εξοχήν δημοκρατικό οικοδόμημα, το πλέον πλουραλιστικό και εμπεριεκτικό δραστηριοτήτων, που στόχο έχει την παροχή υπηρεσιών και την δημιουργία οικείας κι’ ευχάριστης ατμόσφαιρας στον “άγνωστο” πλέον πραγματικά χρήστη. Έχει εμπνεύσει συγγραφείς και ποιητές, ζωγράφους και καλλιτέχνες, έχει φιλοξενήσει τους πάντες.
Ο σχεδιαστικός στόχος των μεγάλων αρχιτεκτόνων ξενοδοχείων στις μέρες μας, αυτών που ενορχηστρώνουν την πλειάδα των εξειδικευμένων συμβούλων, είναι να δημιουργήσουν “οάσεις”, στις οποίες ο χρήστης θα βρει όχι μόνο άνεση και την οικειότητα που ίσως είχε ή δεν είχε στο δικό του σπίτι, αλλά και μιαν “ατμόσφαιρα” μοναδική. Ο χρήστης αποζητά μιαν ανάσα από το άγχος της ηλεκτρονικής μετάπολης, αποζητά την οικειότητα, όσο και τη μοναδικότητα, ο δε σχεδιασμός και συναγωνισμός του ενός ξενοδοχείου με το άλλο, βασίζεται στην επίτευξη της παρά πάνω μοναδικότητας. Κι’ όσο πιο καλοί και εξειδικευμένοι οι σύμβουλοι τόσο το καλύτερο. Γιατί πέρα από τον πολιτικό μηχανικό και τους μηχανολόγους, χωροψυχολογικά ουσιαστικότερος είναι ο ρόλος των αρχιτεκτόνων εσωτερικών χώρων, των χώρο-ψυχολόγων, των σκηνογράφων και γραφιστών, των επικοινωνιολόγων, αλλά και των γυμναστών / γυμναστριών, των «μασέρ και προξενητάδων» – γιατί να μη ξεχνάτε, το γυμναστήριο του Ξενοδοχείου σήμερα, ή σάουνα και τα υπόλοιπα , πρέπει να είναι μελετημένα έτσι που να ευνοούν την κάπως μπλεγμένη κοινωνικότητα και συμπεριφορά των πολυποίκιλων “άκρως προσωπικών» προτιμήσεων των ανθρώπων, νέων και κάπως προχωρημένων ηλικιών, ανδρών και γυναικών – που διαλέγουν το ένα ξενοδοχείο έναντι του άλλου με βάση τι θα βρουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα και το γυμναστήριο που διαθέτουν,… αν έχουν π.χ. ατομικά αποδυτήρια ή αν παρέχεται μασάζ στους νεόνυμφους ατομικά ή και στους δύο μαζί (όπως π.χ. θα βρουν στο Waldorf Astoria- εδώ θα πρέπει να μειδιούν οι ελάχιστοι απ’ τους Έλληνες αρχιτέκτονες που έχουν σχεδιάσει ήδη ξενοδοχεία με γυμναστήρια τέτοιων προδιαγραφών). Η κοινωνικότητα, συνάντηση και συνεύρεση στην καπιταλιστική, παγκοσμιοποιημένη «μετάπολη» του 21ου αιώνα έχει αλλάξει. Και το Ξενοδοχείο το αντανακλά αυτό καλύτερα απ’ όλα. Κι’ ο χρήστης του Ξενοδοχείου, μπορεί να πάρει απ’ την αρχιτεκτονική του πρότυπα που θάθελε να τα βρει και στο σπίτι του, ή στο πνευματικό κέντρο και το γυμναστήριο της γειτονιάς του. Το ξενοδοχείο σήμερα είναι το μόνο αρχιτεκτόνημα που είναι δυνατό να δώσει χωροψυχολογικές εμπειρίες και για την ποιότητα του οποίου μπορεί να αποκτήσει γνώμη ο καθένας, έστω και σαν απλός επισκέπτης στις καφετέριες και τους ανοιχτούς στο κοινό δημόσιους χώρους, έστω και για μια επίσκεψη στα μαγαζιά και την «εσωτερική αγορά» του.
Και μόνο ή αναφορά του ονόματος ορισμένων ξενοδοχείων φέρνει μνήμες ποιότητας και εποχής. Πολλά έχουν δώσει ταυτότητα στις πόλεις και τις τοποθεσίες που είναι χτισμένα: Waldorf Astoria, Ritz, New York Plaza, Pierre Hotel, San Francisco Palace, Ponce de Leon Hotel, Fontainebleau hotel-Miami Beach, Atlantic City, Regina Hotel-Chimiez Nice, Elounta Greece, κτλ. κτλ.
Απ’ το ξενοδοχείο μπορεί να μελετήσεις όλη την ιστορία της αρχιτεκτονικής, του ιδιωτισμού και της αυτό-άμυνας του χώρου (privacy and defensible space), της χαρά και της γκλαμουριάς, της άνεσης και δημόσιας συμπεριφοράς, της ποιότητας ζωής γενικά. Στο κάλεσμα για αναβάθμιση των χώρο-ψυχολογικών εμπειριών, ο φοιτητής και μελλοντικός αρχιτέκτονας αλλά και ο πολίτης που θάθελε να δει τι θα του άρεσε και στο σπίτι του, δεν υπάρχει καλύτερη τυπολογία να του προτείνω από το «Ξενοδοχείο» απανταχού της γης.
Όλα είναι διδακτικά: και τα “Imperial hotels” και τα “Grand Hotels” και τα “Business hotels” στα κέντρα των πόλεων, και τα «Ξενοδοχεία Συνεδρίων» στις πόλεις ή σε ειδυλλιακές τοποθεσίες, τα υπέροχα «Art hotels», τα «Salon Hotels», τα Ξενοδοχεία και Μοτέλ των θέρετρων και τόπων διακοπών, και τα χιονοδρομικά Σαλέ, τα ξενοδοχεία «Πανσιόν» κάποιο συγκεκριμένου στυλ ζωής, τα ξενοδοχεία για ηλικιωμένους, αλλά και τα ξενοδοχεία της αλυσίδας Ντίσνεϊ, που αρκετά έχουν σχεδιαστεί με «μελλοντολογική» θεματολογία, και δείχνουν πως ενώνονται όλα, κτήριο και μαζική κυκλοφορία και φύση (ιδίως στην Disneyworld). Μετά δεν θα μάθεις να σέβεσαι το περιβάλλον αν δεν δεις τα υπέροχα μικρής κλίμακας ξενοδοχεία απανταχού της γης, τα Μοτέλ (τα ξενοδοχεία για άμεσο παρκάρισμα αυτοκινήτου), τα Μποτέλ (Ξενοδοχεία για άμεσο παρκάρισμα σκάφους), ακόμη και τα Ξενοδοχεία-Καζίνο των Τζόγο-πόλεων (Casino Hotel typology). Μόνο προσοχή εκεί, λουκέτο στις τσέπες σου!
Στην Ελλάδα έχουμε το Μπούρτζι και ιστορικούς οικισμούς χαρακτηρισμένους ως μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς, (Ύδρα, Πάτμος, Μετέωρα, κτλ.), έχουμε υπέροχους ξενώνες, και μικρά ξενοδοχεία, απαράμιλλης ομορφιάς και παγκόσμιας πρωτοπορίας. Θάπρεπε να γίνονται υποδείγματα για ανάπτυξη και αρχιτεκτονική μορφολογική οπουδήποτε στην επικράτεια, αν θέλαμε να αρχιτεκτονούμε με γνώμονα το μέτρο, τη φύση και το «Ελληνικό» περί αισθητικής DNA, όχι το στυλ, αλλά το πνεύμα. Πολλά από τα Ελληνικά ξενοδοχεία-συγκροτήματα “θαλασσοθεραπείας”, είναι θα έλεγα μοναδική τυπολογία στον κόσμο, πολύ ανώτερα των ξενοδοχείων ιαματικών λουτρών της Βόρειας Ευρώπης του προηγούμενου αιώνα.
Οι διάφοροι τύποι ξενοδοχείων ανταποκρίνονται σε στυλ ζωής (Life Style) στην ηλικιακή ομάδα και την οικονομική δύναμη των πελατών στους οποίους απευθύνονται. Ο σπουδαστής που θέλει να μελετήσει ορισμένους τύπους δυσκολεύεται δυστυχώς σήμερα από περιορισμούς πρόσβασης για ασφαλείας – ή «τρομοκρατία» βλέπετε!
Όλες οι παρά πάνω τυπολογικές κατηγορίες ξενοδοχείων, ταξινομούνται στις μέρες μας όχι με βάση την στενή λειτουργικότητα αλλά κριτήρια άλλα; την υπογραφή ή σφραγίδα του κεντρικού σχεδιαστού τους (όνομα αρχιτέκτονα), τη συγκεκριμένη μοναδική ατμόσφαιρα ή τη μόδα που ακολουθείται ή πρωτολανσάρεται (π.χ. Salon Hotels), το επίπεδο ή όχι ενσωμάτωσης της τέχνης στο σύνολο (Art Hotels), την εξειδικευμένη υπηρεσία που προσφέρει (π.χ. ιαματικά λουτρά – “σπα”, πρόγραμμα διαιτητικής “Health/Diet”, συνδυασμός των ανωτέρω: αλυσίδα ξενοδοχείων “Mare” στην Κρήτη, κτλ), την ανακυκλωτική και περιβαλλοντική αντιμετώπιση που μέσω της λειτουργίας του ξενοδοχείου αναζωογονεί, διατηρεί και ανακυκλώνει υπάρχοντα παραδοσιακά περιβάλλοντα και εγκαταλελειμμένα κτήρια και φρούρια (π.χ. Σκανδιναβία, Ελλάς, κτλ.) και τέλος την δυνατότητα πραγματοποίησης εικονικών συλλήψεων εξωτικών περιβαλλόντων ή ακόμη και αναβίωσης περιβαλλόντων του παρελθόντος (π.χ. οράματα ξενοδοχειακών χώρων μέσω κομπιούτερ και επίτευξη παραμυθένιων οραμάτων και παραδεισιακών ξενοδοχειουπόλεων). Τέλος υπάρχουν κατηγορίες ξενοδοχείων που κυριολεκτικά οφείλουν την ύπαρξη και ταυτότητα τους στον επιχειρηματία που τα συνέλαβε, όπως π.χ. τα ξενοδοχεία Hilton, Regency Hyatt, Marriott, Branson, κτλ. κτλ.
Είναι προφανώς δύσκολο να σχεδιάσεις σωστά ξενοδοχεία σε ιστορικούς οικισμούς, και είναι πραγματικά δύσκολο να πειθαρχήσουν οι σχεδιαστές ξενοδοχείων στις ανάγκες των παραδοσιακών περιορισμών, ιδίως όταν είναι νέοι, γεμάτοι ζωή κι’ ενέργεια. (βλ. ξενοδοχείο στο Λούξορ). Το περιβαλλοντικά σωστό και οικονομικά βιώσιμο σύγχρονο ξενοδοχείο, που απαιτεί πολλά δωμάτια και ορισμένους αρκετά μεγάλους χώρους, έρχεται συνήθως σε σύγκρουση με την κλίμακα και την αρχιτεκτονική έκφραση “παραδοσιακών περιβαλλόντων». Πρόκειται συνήθως για δύσκολο και δυσεπίλυτο πρόβλημα, ακόμη και για οραματιστές και με μεγάλα κεφάλαια επιχειρηματίες. Ακόμη και ο πολύς Ρίτσαρντ Βράνσον, απέτυχε να υλοποιήσει ξενοδοχείο διακοπών στην Ύδρα. Ο περιβαλλοντικό –ιστορικό-οικολογικός χαρακτήρας και η κλίμακα του τόπου, σε συνδυασμό με την μη ύπαρξη σχεδίου πόλεως και το εκτός σχεδίου πόλεως μέρος του οικοπέδου, έφερε την αποτυχία στην υλοποίηση της πρότασης.
Τα μόνα αρχιτεκτονήματα απ’ τα οποία δεν πήραμε ποτέ αναφορά απ’ τους χρήστες τους είναι το Μαυσωλείο και ο τάφος. Ιδίως το δεύτερο, είναι ο μοναδικός κτιριολογικός τύπος για τον οποίο δεν απαιτείται από τον αρχιτέκτονα να είναι καλυμμένος από ασφάλεια «παραλείψεων και λαθών» (εδώ αναφέρομαι στην Αμερική που τέτοια ασφαλιστική κάλυψη απαιτείται για την εξάσκηση του αρχιτεκτονικού επαγγέλματος). Ακόμη και να πέσει δεν κινδυνεύει κανείς, μόνον η φήμη του αρχιτέκτονα. Το ξενοδοχείο όμως είναι ακριβώς το αντίθετο: ένας κτιριολογικός τύπος μεγίστων ευθυνών, που απαιτεί απόλυτη αρχιτεκτονική ενορχήστρωση, ενίοτε δε και άριστη κατανόηση της… ναυπηγικής, άρα ένας τύπος κατ’ εξοχήν «οικουμενικά» και «εμπεριεκτικά» διδακτικός.
(*) Αντώνης Κ. Αντωνιάδης: Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος, τ. Καθηγητής Αρχιτεκτονικής UTA
Πηγή: Hotel Design Magazine