Περί ζωγραφικής στην αρχιτεκτονική

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Επιμέλεια: Ξανθίππη Μπιτσακάκη

Με τον όρο τέχνη, νοούμαι μία ψυχική και ταυτόχρονα δημιουργική δραστηριότητα, η οποία διεγείρει το μυαλό ή και το συναίσθημα. Αποτελεί μία δημιουργική έκφραση, όπου μέσα από αυτή μπορούν να αποτυπωθούν συναισθήματα, ιδέες, καθώς και η ψυχολογική κατάσταση του καλλιτέχνη. Βασισμένη στην πείρα, στο ταλέντο, αλλά ακόμα, και στη πρόθεση του καλλιτέχνη, για τη δημιουργία ενός έργου τέχνης [1].

Μία από τις βασικές αρχές κάθε μορφής τέχνης, είναι αυτή της καλαισθησίας. Της ικανότητας δηλαδή του ατόμου να αντιλαμβάνεται, να κρίνει και να εκτιμά το ωραίο και την κομψότητα στο πέρασμα του χρόνου.  Τι είναι όμως αυτό το οποίο κάνει ένα έργο τέχνης τόσο ωραίο; Ποια είναι τα μυστικά συστατικά της αρμονίας και της σύνθεσης; Κατά τη γνώμη μου, είναι συνδυασμός λεπτών χειρήσεων, που χρήζει ιδιαίτερη προσοχή στη δημιουργικότητα. Είναι μεγάλος ο κίνδυνος της αντιγραφής ή όπως αλλιώς πολλοί προτιμούν να το αποκαλούν ως «επαναδιατύπωση» των προηγούμενων μοντέλων. Το χρέος λοιπόν κάθε καλλιτέχνη είναι να αφήσει το αποτύπωμά του στην ιστορία της τέχνης. Ένα κομμάτι του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του, όπου με τη σειρά του θα εξελίξει το υλικό που άφησαν οι προηγούμενες γενιές.

Εικόνα 1: Daniel Libeskind, “V – Horizontal,” από τη σειρά Επιμελητήρια: Αρχιτεκτονικοί διαλογισμοί σε θέματα από τον Ηράκλειτο, 1983

Η ζωγραφική αποτελεί μία από τις καλές τέχνες. Εκπροσωπεί το κάλλος και προσφέρει μία αισθητική απόλαυση, αναπαριστώντας πραγματικές είτε φανταστικές εικόνες.[2] Μπορεί να απεικονίσει ανθρώπους, τοπία, συναισθήματα, αλλά πολλές είναι και οι φορές που θέλει να περάσει κοινωνικά μηνύματα μέσα από αυτά, όπως μπορούμε να δούμε σε πολλά παραδείγματα του παρελθόντος. Πρωτεύοντας στόχος όλων των καλλιτεχνών ανά τους αιώνες υπήρξε η αναπαράσταση   του πραγματικού χώρου αρχικά στις δύο  και στη συνέχεια στη τρίτη διάσταση (Σαχπατζίδου, 2020).

Όπως περιγράφει ο Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault στο έργο του Περί Αλλοτινών Χώρων- Ετεροτοπίες (1967),«…Το πραγματικό σκάνδαλο στο έργο του Γαλιλαίου, δεν ήταν τόσο ότι ανακάλυψε ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, αλλά ότι δημιούργησε έναν χώρο απέραντο και απολύτως ανοιχτό, με αποτέλεσμα να καταλυθεί τελείως η μεσαιωνική αντίληψη του χώρου, αφού ο τόπος ενός πράγματος δεν ήταν πια παρά ένα σημείο στην κίνησή του, όπως ακριβώς η ακινησία ενός πράγματος δεν ήταν παρά η απεριόριστη επιβράδυνση της κίνησής του».

Τις περισσότερες φορές ο χώρος, ως τόπος αποτελεί πεδίο απασχόλησης κυρίως τους επιστήμονες των θετικών επιστημών, αλλά δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες των θεωρητικών επιστημών της φιλοσοφίας και της τέχνης, που μελετούν τη θεματική αυτή. Ακόμα, η αρχιτεκτονική, αποτελεί μία από τις τέχνες που ασχολείται εξ’ ολοκλήρου με την έννοια του χώρου[3].

Πολλές είναι οι φορές που συναντάμε στη ζωγραφική χωρικές αναπαραστάσεις με τόσο ιδιαίτερο τρόπο που στην αρχιτεκτονική δεν υπάρχουν. Η καθαρότητα των μορφών, που χρησιμοποιείται κατευθύνει άθελά της τον κόσμο προς το τομέα της ζωγραφικής. Αναμφισβήτητα, η ζωγραφική έχει προβληματίσει ακόμα και τους πιο αυστηρούς ιστορικούς αρχιτεκτονικής, όταν προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν κάποια έντονα στοιχεία αρχιτεκτονικών έργων, τέτοια παραδείγματα προκύπταν λόγω των καλλιτεχνικών προτύπων της εποχής όπως αυτά της περιόδου του Μπαρόκ και του Ροκοκό. Αξίζει να σημειωθεί, ότι  πολλές είναι οι περιπτώσεις που ένα ζωγραφικό έργο, γίνεται αρχιτεκτονικό και αντίθετα. Γεγονός το οποίο ερμηνεύεται από την ανικανοποίητη ανάγκη της μίας για την άλλη τέχνη (Σαχπατζίδου, 2020).

Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, η σχέση μεταξύ της αρχιτεκτονικής και της ζωγραφικής δεν είναι εύκολη, εφόσον δεν υπάρχουν  αποδείξεις και στοιχεία που να προσδιορίζουν ξεκάθαρα αυτή την αμφίδρομη σχέση. Τα μόνα στοιχεία που εμφανίζονται, είναι αυτά τις προοπτικής, κατά τη διάρκεια της αναγέννησης. Έτσι, κάνοντας τον πρώτο συσχετισμό ανάμεσα στις δύο αυτές τέχνες, μπορούμε να πούμε ότι η ζωγραφική εμπνέει την αρχιτεκτονική (Σαχπατζίδου, 2020).

Με τη βοήθεια της ζωγραφικής, κατά τη διαδικασία της σύνθεσης της αρχιτεκτονικής πρότασης, προκύπτει μια στιγμιαία αναπαράσταση της μελλοντικής πρότασης. Με τα εικαστικά μέσα που χρησιμοποιούνται, με τα προπλάσματα και τα τρισδιάστατα σχέδια, εκφράζει τις προθέσεις του αρχιτέκτονα για την εξέλιξη και την επίλυση της μορφής – μερική ή ολική- του θέματος σε οποιοδήποτε στάδιο. Αρχικό, ενδιάμεσο ή τελικό (Μιχελής, 1940).

Υπάρχουν πολλοί τρόποι αναπαράστασης ιδέας που χρησιμοποιούνται από τους αρχιτέκτονες. Κάποιοι από αυτούς είναι το διάγραμμα, το προσχέδιο, το σκίτσο ακόμα και το πρόπλασμα, ή μακέτα που συνηθίζουμε να την αποκαλούμε.

Το σκίτσο αποτελεί μια ιδιαίτερα προσωπική στιγμή του αρχιτέκτονα με το χαρτί, καθώς προσπαθεί να αποτυπώσει την έμπνευσή του μέσα σε λίγα λεπτά. Να μεταφέρει τις σκέψεις του και να τις απεικονίσει με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνει αντιληπτή η μελλοντική εικόνα του χώρου, που είναι διαμορφωμένη στο μυαλό του. Αντιθέτως, το σχέδιο προϋποθέτει περισσότερη ακρίβεια και λεπτομέρεια, η οποία έρχεται έπειτα από σκέψη και συμβιβασμούς και μια διαδικασία τελικής ή προσωρινής οριστικοποίησης της ιδέας. Με τη βοήθεια των σχεδίων, ο αρχιτέκτονας εφευρίσκει, σχηματοποιεί, τεκμηριώνει ένα μέρος ή όλο το έργο του. Αξίζει να σημειωθεί, ότι πολλά είναι τα προσχέδια και τα σκίτσα διάσημων αρχιτεκτόνων που αποτελούν αυτοτελή έργα τέχνης. Παραπέμποντας περισσότερο σε  πίνακα ζωγραφικής, παρά σε κάποιο αρχιτεκτονικό σχέδιο(Σαχπατζίδου, 2020).

Οι αρχιτέκτονες λοιπόν είναι καλλιτέχνες. Χρησιμοποιούν σαν μέσο τη φαντασία, και εκεί που οι ζωγράφοι μιμούνται έναν φανταστικό κόσμο, ο αρχιτέκτονας παρεμβαίνει στον πραγματικό σχεδιάζοντας νέες οντότητες. Απορρίπτει την ασχήμια της πραγματικότητας και προσπαθεί μέσα από τα προσχέδια του μέλλοντος να τα συνθέσει στην υφιστάμενη κατάσταση. Επιδιώκει την επέκταση των ορίων, έχοντας ως αποτέλεσμα όμως, να χρειάζεται περισσότερη σκέψη και τεκμηρίωση των σχεδίων του. Και στο σημείο, που η αρχιτεκτονική προσγειώνεται στην πραγματικότητα, η φαντασία κάνει ένα τεράστιο άλμα από την ουτοπία, όπου τα λόγια και οι ιδέες κινούνται γρηγορότερα από την γραφική απεικόνιση.

Επιμέλεια: Ξανθίππη Μπιτσακάκη,
Προπτυχιακές σπουδές – Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης,
Θέμα ερευνητικής εργασίας: «Η πορεία των επεμβάσεων στον πολεοδομικό ιστό της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου και ο ρόλος του στη διαμόρφωσή της», Μπιτσακάκη Ξανθίππη, Σισάκη Ζαμπία, Μάιος 2019, Θέμα διπλωματικής εργασίας: « Η αστική αναζωογόνηση μιας ιστορικής συνοικίας του Ηρακλείου: Η περίπτωση της Αγίας Τριάδας», Μπιτσακάκη Ξανθίππη, Φεβρουάριος 2020

Βιβλιογραφία:

  • Bierman, Veronica, Klein, Barbara Borngasser, Evers, Bernd κ.ά., Καρβέλης, Σταύρος(επιμέλεια), Αρχιτεκτονική θεωρία, Από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα, μτφρ. Π. Μαρτινίδης, Εκδόσεις Taschen, 2005
  • Michel Foucault, Περί Αλλοτινών Χώρων- Ετεροτοπίες, 1967
  • Γκράσι, Τζόρτζιο , Κείμενα για την αρχιτεκτονική , μτφρ. Κ. Πατέστος, εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα, 1998.
  • Μιχελής, Παναγιώτης, Η αρχιτεκτονική ως τέχνη, Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, 1940.
  • Μονεστιρόλι, Αντόνιο, Η αρχιτεκτονική της πραγματικότητας, μτφρ. K. Πατέστος Κατσανιώτης, Αθήνα, 2009.
  • Σαχπατζίδου Δέσποινα, Ζωγραφική Αρχιτεκτονική Η περίπτωση της Zoe Zenghelis και των OMA, Πολυτεχνείο Κρήτης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ερευνητική εργασία, Ακαδημαϊκό Έτος 2014-2015

Έρευνα από το διαδίκτυο:

Πηγή εικόνων:

[1] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B5%CF%82 (πρόσβαση 03/2020)

[2] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AE (πρόσβαση 03/2020)

[3] http://www.artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/5621-vasikes-ennoies-sto-sxedio-kai-ti-zografiki (πρόσβαση 03/2020)

Back to Top