Η Θεατρικότητα των χώρων επικοινωνίας στην Ανώνυμη Αρχιτεκτονική και στον Σχεδιασμό

Η θεατρικότητα είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο των χώρων επικοινωνίας. Η διάθρωση αυτών των χώρων είναι τέτοια που όχι μόνον δεν εμποδίζει τις ανθρώπινες επικοινωνίες αλλά τις βοηθά, τις προτείνει σχεδόν. Μέσα σε μια γενικώτερη άλλωστε έλλειψη επικοινωνίας (μοναξιά, αδιαφορία), υπάρχει και η έλλειψη τέτοιων χώρων στην καθημερινότητα της πόλης. Χώροι επικοινωνίας έχουν εντοπιστεί στην ανώνυμη αρχιτεκτονική των Κυκλάδων (και η χρήση τους στην κλίμακα της πόλης έχει εξεταστεί)1.

Ένα γενικό ορισμό του τι είναι τέλος πάντων η αρχιτεκτονική (και ο αρχιτέκτονας) μπορεί να βρει μόνος του κανείς μέσα από τον καθημερινό τύπο. Παράδειγμα: Στη σελίδα 5, ΒΗΜΑ, 6/2/76, υπάρχει το άρθρο «Αγωνίζονται να βολευτούν σε πέντε μέτρα γης – σε κοινωνικό πρόβλημα εξελίσσεται η καταπάτηση πλαγιάς στο Πέραμα». Στην σελίδα 6 βλέπετε το πέμπτο από σειρά άρθρων για «τις διεξόδους του αποταμιευτού»: «Αυτά τα λεφτά τι θα τα κάνετε; Διαμερίσματα, οικόπεδα και χρυσές λίρες». Στις 11/8/77 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, σελίδα 6, γίνεται κριτική «Κοινωνία και Χώρος» μιας μελέτης «Κεντρικοί Οικισμοί της Σίφνου», όπου όμως δεν βρίσκει κανείς στοιχεία για να εξηγήσει το άρθρο στη σελίδα 7. «Για να αξιοποιηθούν καλύτερα οι περιουσίες τους…οι κάτοικοι της Σίφνου απήργησαν ζητώντας να κτίζουν με μπετόν…» (Σημ.: τα αποσιωπητικά δεν είναι φυσικά δικά μου αλλά του αρθρογράφου). «Ντροπή Σίφνιοι», σημειώνει η ΓΥΝΑΙΚΑ 31/8/77 (σελ.12) βασισμένη στο άρθρο της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ – ενώ στις σελίδες 51-82 ασχολείται με Ωτ Κουτύρ και στις σελ. 84-87 με το πώς να διαρυθμίσουμε καλύτερα τους χώρους μικρών διαμερισμάτων πολυτελείας, στην πόλη.
Για το πώς ο χώρος αγοράζεται και πουλιέται σαν οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα και μάλιστα με υπεραξία, έχουν γίνει αρκετές αναλύσεις 2. Θα ήθελα τώρα να δώσω ένα ακριβή ορισμό της αρχιτεκτονικής, μέσα από την δική μου έρευνα Αρχιτεκτονικής- Ψυχολογίας και επίσης τι εννοώ όταν λέω θέατρο και θεατρικότητα.

page27_09
Αρχιτεκτονική είναι η οργάνωση του χώρου για Κίνηση και Επικοινωνία. Δουλεύω δηλαδή πάνω στις Δραστηριότητες (όπως η Κίνηση και η Επικοινωνία) και όχι π.χ. στα Σύμβολα, Υλικά, Κλίμα, (χρησιμοποιώ εδώ μια λίστα άλλων ερευνητών). Με «οργάνωση» εννοώ ότι, σημασία δεν έχει το πόσο χώρο έχεις, αλλά το πώς είναι διαρθρωμένος αυτός ο χώρος (όπως επίσης, όχι τόσο το πόσοι άνθρωποι μένετε μαζί, αλλά κυρίως το τι σχέση έχετε μεταξύ σας).
Το «χώρο», έννοια χιλιοειπωμένη, ξεχωρίζω (με σκοπό τον Σχεδιασμό) σε τρεις Χώρους Συμπεριφοράς και στον Ευκλίδειο Χώρο (που δεν είναι Χώρος Συμπεριφοράς). Οι Χώροι Συμπεριφοράς είναι οι: Οδολογικός, Επικοινωνίας και Προσωπικός 3 (Εικ. 1). Ο χώρος Επικοινωνίας υποθέτει μια σχέση ή την δυνατότητα της να υπάρξει. Η διάρθρωση του βασίζεται στην αρχή του Μαζί / Χωριστά, μιας ποικιλίας αντιληπτικών – παρατηρησιακών (Perception) επιπέδων: Μαζί ακουστικώς / Χωριστά οπτικώς (όταν ακούς τον άλλον γιατί η πόρτα είναι ανοικτή, αλλά δεν τον βλέπεις γιατί είναι πίσω από τον τοίχο) ή Μαζί ακουστικώς και οπτικώς / Χωριστά από επαφή σωματική (όταν ακούς και τον βλέπεις, αλλά δεν μπορείς να τον αγγίξεις – λόγω της απόστασης – εκτός αν πας εκεί) κλπ. Ένας τύπος Χώρων Επικοινωνίας είναι ο Ημι – Δημόσιος / Ιδιωτικός Χώρος.

Με «κίνηση» εννοούμε κίνηση – διαμέσου – του – χώρου. Σε κάθε ορισμένη στιγμή (Εικ. 2) ο άνθρωπος που έχει ξεκινήσει από το σημείο Α είναι ενωμένος με αυτό με έναν αντιληπτικό – παρατηρησιακό διάδρομο που μόλις έχει διανύσει. Αυτή τη στιγμή διανύει μια σειρά από αντηληπτικά – παρατηρησιακά πλαίσια (σαν τα κάδρα του κινηματογράφου ας πούμε), και επίσης είναι ενωμένος με ένα νοητικό – γνωστικό (Cognition) διάδρομο με το σημείο Β όπου θέλει να πάει (όταν δηλαδή ο άνθρωπος ξεκινά από το σημείο Α, προβάλλει μπροστά του την πρόθεση του να πάει στο σημείο Β). Οι δύο διάδρομοι και τα πλαίσια, είναι αυτό που ονομάζουμε το Δίκτυο Χώρου του ανθρώπου μέσα στο οποίο κινείται.

Όταν λέμε «επικοινωνία» έχουμε τον άνθρωπο που επικοινωνεί με τον εαυτό του, δυό ανθρώπους μεταξύ τους, τρεις, την οικογένεια, μικρές ομάδες, ομάδες και μέχρι την κλίμακα της μάζας. Η μικρότερη κοινωνική μονάδα είναι των δύο ατόμων. Εμείς εξετάζουμε στην έρευνα των χώρων επικοινωνίας και ειδικώτερα του τύπου ημι – δημοσίων / ιδιωτικών, τις μικρές ομάδες μέχρι και τη μικρότερη κοινωνική μονάδα (μπορεί να πρόκειται για δύο ανθρώπους που δε γνωρίζονται – και θα ήθελαν – ή που είναι ήδη μέλη μιας ομάδας, π.χ. οικογένεια ή άλλη). Ενώ λοιπόν ο άνθρωπος κινείται διαμέσου του χώρου – βλέπε χορός (όπου το βάδισμα είναι ένα είδος χορού με το συγκεκριμένο το ρυθμό του βαδίσματος) έρχεται σε επικοινωνίες – βλέπε θέατρο (ο E. GOFFMANστην Παρουσίαση του Εαυτού στην Καθημερινή Ζωή 4, χρησιμοποιεί τον όρο Παράσταση (Performance) για κάθε δραστηριότητα του ανθρώπου, μπροστά σε άλλους που παρακολουθούν, και η οποία έχει κάποια επιρροή πάνω σ’ αυτούς. Επίσης τους όρους Σκηνικό (Setting) (έπιπλα, φυσικό περιβάλλον κλπ.) και Προσωπική Όψη, (Personal front) (εμβλήματα του βαθμού του, ένδυμα, σεξ, ηλικία, χαρακτηριστικά φυλής, μέγεθος και όψη, τρόπος στάσης, τρόπος ομιλίας, έκφραση προσώπου, χειρονομίες κλπ). Η ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική επαφή παίρνει δύο σχήματα:, για να τους παρουσιάσει τον περίφημο εαυτό του και συνεταίρους για στενή επαφή και ξεκούραση στα παρασκήνια.

Τι θέατρο (από ό,τι είδα), με ενθουσίασε από το χειμώνα που πέρασε; Ένα, ή Έρημη Χώρα (θίασος Ρε, θέατρο Εντοπία, Μυρτώ Παράσχη και συνεργάτες). Δύο. Ο Σεββαστόπουλος στις Χριστούγεννα 76 – και μετά παραστάσεις του (Ρήγας, Πλάκα). Απαντώ σ’ αυτήν την ερώτηση που βάζω ο ίδιος σαν έναν τρόπο συγκεκριμενοποίησης τη θέσης μου, αλλά και γιατί οι κριτικοί (από ό,τι διάβασα) αναφέρθηκαν στα ανωτέρα ενάντια, χλιαρά, ή καθόλου, στην ενημέρωση – αξιολόγηση τους τότε και κατόπιν στους απολογισμούς της χειμερινής 76-77, θεατρικής περιόδου.
Με «θεατρικότητα» δεν εννοώ αυτό που λέει το λεξικό (μελοδραματικότητα, επιδεικτικότητα), αλλά το ότι εκτός από την παράσταση (τον ηθοποιό που δίνει σε ένα μέρος – τόπο το θεατρικό του χαρακτήρα) 5έχουμε και το Χώρο, το Φως και το Χρώμα (μ’ αυτή τη σειρά επίσης βλέπε την σκηνογραφική δουλειά του APPIA) σαν συστατικά θεατρικότητας.

Θεατρικότητα είναι:

– Όταν ο Στ. Παχής, πατέρας – θιασάρχης (φίλμ: Ο θίασος του Αγγελόπουλου) ‘παίζει προς το κοινό», με το να στρίψει στο κάθισμα του στο τραίνο για να μας διηγηθεί από τη Μικρασιατική καταστροφή.
– Όταν οι 4 Γερμανοί τουρίστες, μια ώρα πριν το φλεγόμενο μεσημέρι, πήραν το τραπέζι τους από το καφενεδάκι στην Απολλώνια (Μήλος), το πήγαν κάτω από τον ήλιο, στη μέση του δρόμου και έπαιξαν χαρτιά και ήπιαν μπύρα.
– Όταν μέσα σε 5 δευτερόλεπτα (τέλος του καλοκαιριού στο Γαλαξείδι) η θάλασσα ρυτίδωσε, κάποιος παφλασμός συνεχής ακούγεται στις ρίζες των βράχων, το φως χαμηλώνει, μια δροσιά μπαίνει στο δωμάτιο, οι κουρτίνες ταράχτηκαν, το χώμα των δέντρων μύρισε, ακούγονται 2-3 μπουμπουνητά…
– Όταν στην πλάβα, στο φαντασμαγορικό – νοτισμένο Σπήλαιο Δυρού στη Νότια Πελοπόννησο (που εκτός από εμάς τους δύο είναι και μια ομάδα θορυβοποιών Έλληνο – Αμερικανών) έχουμε τον εξής διάλογο:
– Πλαβαδόρος – Οδηγός (τόνος αργός, πατερναλιστικός, ντουκουμεντίστικος): «Αυτό είναι το Ροζ Σαλόνι».
– Πρώτη Γυναίκα: «Οκέϊ, (O.K)! Το βλέπω Ρόουζ, (ROSE)».
– Δεύτερη Γυναίκα: «Πήτερ, τέίκ (PETER TAKE). Πάρε Παναγιώτη».
– Πήτερ – Παναγιώτης (κρατώντας κινηματογραφική μηχανή, πατάει κουμπί): Μπρρ…Μπρρ…Μπρρ…
– Τρίτη Γυναίκα: «THE TWO POOR PEOPLE WITH US MUST BE GOING NUTS».
– Όταν στην έρευνα για την αποικία της Γης, την Γκέθεν, αναφέρεται αμφι-σεξουαλικότητα: Κανείς από τους δύο δε έχουν αρσενικά ή θηλυκά γνωρίσματαπρίν αποφασίσουν να ζευγαρωθούν (μπορεί δηλαδή κάποια που κάποτε γέννησε ένα παιδί, να είναι αργότερα ο πατέρας ενός άλλου) – THE LEFT HAND OF DARKNESS της URSULA K. LEGUIN, διπλοβραβευμένη Επιστ. Φαντασί, έκδοση PANTHER.
– Όταν χρησιμοποιούνται μάσκες (Εικ. 3-9).

– Όταν στο κατευθυνόμενο φως της ανατολής και ιδίως της δύσης, προσθέτεις και μερικά φώτα και έχεις σκηνικό στις ασβεστόασπρες Κυκλάδες που για ένα διάστημα αλλάζει συνέχεια….
– Όταν οι χρωματοντυμένοι τσιγγάνοι τυλίγουν τη σκηνή τους και φεύγουν, αφήνοντας (μέσα σε λίγα λεπτά) πίσω τους το στεγνό τοπίο, αμέσως έξω από τη Σπάρτη…
– Όταν το καμιόνι που σε προσπερνάει στον εθνικό δρόμο, είναι καλυμένο με χρωματισμό μουσαμά που δένει στο πίσω μέρος, σαν κάποιο έργο του CHRISTO, όπως επίσης και οι σκαλωσιές της πολυκατοικίας που χτίζεται, σκεπασμένες με τσουβάλι, ή επίσης και το σπίτι στην πλατειούλα της Χάλκης, (Νάξος), με την ξεβγαλμένη ροζ πρόσοψη και το πράσινο ύφασμα που έκανε «δέμα» το μπαλκόνι.
– Όταν μπροστά στο σπίτι σου μαρκάρεις τη «σκηνή» σου, είτε με τοιχάκι και πορτίτσα (Εικ. 10) είτε μα γραμμές ασβέστη (Εικ. 11) και αισθάνεσαι σε ένα χώρο όπου μπορείς να αρχίσεις μια κουβέντα μ’ έναν περαστικό, γνωστό / άγνωστο, ξέροντας ότι έχετε και οι δύο τη σιγουριά του Χωριστά, αλλά και τη δυνατότητα του Μαζί, που σας επιτρέπει η διάρθρωση αυτή ακριβώς του χώρου.
Αναφέρομαι βέβαια πολύ γενικά, αλλά σίγουρα δεν εννοώ τη θεατρικότητα της BOITE ITALIENNE (συγκεκριμένοι ρόλοι ηθοποιών και κοινού), αλλά αυτήν του θεάτρου του δρόμου, ή του εννοιολογικού: Γουρούνι – Παιδί – Φωτιά (βλέπε αναφορά Φεστιβάλ Νάνσυ, ΑΥΓΗ 29/5/77), ή των Μικτών Μέσεων (MIXED MEDIA) που καταργούν τις διαχωριστικές γραμμές στις διάφορες Τέχνες.

Από Θέατρο σε Θέατρο
Ο λαβύρινθος που είναι η Χώρα της Μυκόνου, είναι βασικά ένα είδος θεάτρου του δρόμου (Συνδυασμός σκηνογραφίας και δεκτικότητας του κοινού – είσαι την ίδια στιγμή θεατής και ηθοποιός), αλλά και με δείγματα BOITE ITALIENNE, εδώ και εκεί που σου υπενθυμίζουν ένα κόσμο όπου ο καθένας έχει / ξέρει / δέχεται το συγκεκριμένο ρόλο του και συ ο περαστικός παίρνεις το δικό σου. Πότε – πότε φτάνεις στην παραλία (σε προειδοποιεί ακουστικά ο αέρας δυο στροφές πριν και σε αγγίζει μια στροφή πριν δεις τη θάλασσα), ή καμιά φορά, ξαφνικά, βρίσκεσαι με αμηχανία σε ένα αδιέξοδο (όπως με κατανόηση, αλλά έντονα σου ανακοινώνει και η γυναίκα που μένει εκεί (Εικ. 12). Το μικρό μήκος των δρόμων της Μυκόνου δημιουργεί μια σειρά από θεατρικές Εισόδους και Εξόδους: κινείσαι από θέατρο σε θέατρο, χορεύεις από σκηνή σε σκηνή. Μήπως το Παρισινό – Θέατρο – του Ήλιου δεν είναι έτσι;
Ενώ κινείσαι κατά μήκος του Δικτύου Χώρου σου, και έχοντας επικοινωνίες καθ’ οδόν, κινείσαι από Χώρο Επικοινωνίας (Μαζί / Χωριστά) σε Χώρο Επικοινωνίας (Μαζί / Χωριστά). Βλέπε Εικ. 13 και για θεωρητικές αναφορές (1, 6, 7).

Παραδείγματα Χώρων Επικοινωνίας
Στην Ανώνυμη, παραδοσιακή Αρχιτεκτονική (δηλαδή χωρίς αρχιτέκτονες) των Κυκλάδων, εντοπίστηκαν μια σειρά από Χώρους Επικοινωνίας του τύπου ημι – δημόσιοι / ιδιωτικοί (συγκεκριμένοι, δέκα τέτοιοι χώροι)1 κατά μήκος των Δικτύων. Ένας τέτοιος χώρος είναι οι Μικρές Πλατειούλες. Ένας άλλος τα Θεατρικά Σκαλοπάτια και άλλες σκάλες (π.χ. όταν οι εξωτερικές σκάλες επιτρέπουν να καθήσεις στα τελευταία σκαλάκια).
Στο σχεδιασμό (σαν αυτοτελή δραστηριότητα), στο παράδειγμα εδώ (Εικ. 27-30) φαίνεται η μετάφραση έρευνας Αρχιτεκτονικής – Ψυχολογίας σε κάτι που μπορεί – να – χτιστεί, δηλαδή χωρίς να παρουσιάζονται ιδιαίτερα τεχνικά ή οικονομικά προβλήματα. Το σπίτι – οικογένεια που παίρνουμε εδώ είναι η πρώτη από τις τρεις όπου εφαρμόζεται η χρήση ημι – ιδιωτικών / δημοσίων χώρων στον αστι-κό (URBAN), σχεδιασμό και όπου οι άλλες είναι η δεύτερη: Μέσα σε συγκροτήματα ιδιωτικά, δηλαδή κατοικιών, με οπωσδήποτε κάποιου είδους κοινοβιακό χαρακτήρα, η Τρίτη: Μέσα σε συγκροτήματα δημόσια, όπως θέατρα, Σταθμοί – Αφετηρίες, Μουσεία, καθώς επίσης και διαδρομές μέσα στην πόλη.
Το Σπίτι – στο Λιόπεσι, απομονωμένο και σε ύψωμα, σχεδιάστηκε με βάση την Κίνηση και Επικοινωνία για δύο ανθρώπους, ζευγάρι, με κοινές επαγγελματικές δραστηριότητες, αλλά και ξεχωριστές. Θα έπρεπε να μπορούν να απομονωθούν και από μεταξύ τους, αλλά και να μπορούν να δεχτούν, συχνά αρκετό (καλλιτεχνικό) κόσμο. Το σχέδιο (που δεν έγινε δεκτό – αλλά δεν μου είπαν γιατί, ώστε να μπορώ να σας πω) είναι ένα Δίκτυο Χώρου που αρχίζει από μακρυά, πλησιάζοντας το ύψωμα το οποίο είχε προταθεί (το υψηλό άκρο του μακρόστενου οικοπέδου) και συνεχίζεται στις διάφορες διαδρομές που είναι το ίδιο το σπίτι. Διαλέγουμε δύο λεπτομέρειες αυτού του Δικτύου για απεικόνηση.
Η μια (Εικ. 27-29) είναι κυρίως για την Κίνηση μέσα στο χώρο (και ήθελα να σημειώσω ότι, ενάμιση χρόνο αργότερα αφ’ ότου έγινε ο σχεδιασμός, έβλεπα με ενθουσιασμό τη δουλειά του APPIA, για Ορφεύς και Ευριδίκη του GLUCK (αλλά και Ηχώ και Νάρκισσος, Ρυθμικός Χώρος, Η Σκιά του Κυπαρισιού, Φιντέλιο, Οιδίππους Τύραννος). Ο ADOLPHE APPIAπίστευε στο να μη δείξουμε π.χ. το δάσος (δέντρα, θάμνοι, πουλιά, κρυμμένος ήλιος), αλλά την ατμόσφαιρα του δάσους. Μια νοοτροπία δηλαδή καθαρά αρχιτεκτονική – και χωρίς σύμβολα και όπου το φως δεν είναι μόνο φωτισμός, αλλά ζωογόννηση.
Η άλλη λεπτομέρεια (Εικ. 30) είναι κυρίως για την Επικοινωνία και όπου μπορούμε να αναφερθούμε στην αρχή Μαζί / Χωριστά και στη διάρθρωση του χώρου, όπως θεωρητικά υπάρχει στην (Εικ. 1).
Επίσης, για την Τρίτη κλίμακα εφαρμογής, βλέπε σαν παράδειγμα, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο πλαίσιο Πειραματικού Σχεδιασμού (εισήγηση μου στο συνέδριο Παντείου 12-13/5/77, οργανωμένου από τον Σύνδεσμο Καλλιτεχνών) (8,9).

Νόστιμη, Εύθυμη Κοπέλα, 28 Ετών…
Η έλλειψη (ανάγκη και προσπάθεια) για επικοινωνία και ίδιως στην κλίμακα των δύο ανθρώπων, φαίνεται έντονα και μέσα από τα μέσα ενημέρωσης: «Έχω βαρεθεί να κάνω πράγματα μονάχη μου: Νόστιμη, εύθυμη κοπέλα, 28 ετών, της αρέσουν το θέατρο, φίλμς, μουσική, περίπατοι. Ψάχνει για νεαρό, έξυπνο, με ανοικτό χαρακτήρα, 25-35 ετών, για συντροφιά. Φωτογραφία όχι απαραίτητη αλλά επιθυμητή. Θυρίδα P 083 (TIME OUT, Λονδίνο, 10-16/6/77).

Στο VIVA 8/77, το άρθρο CATH, HOUCK αγγίζει σε χώρους και τρόπους επικοινωνίας (για Γλώσσα, Παραγλώσσα – έναρθροι ήχοι και Κινησιακή – χειρονομίες, 10) για να αρχίσει κανείς μια προσωπική σχέση. Με την Κίνηση ασχολείται και ο JULIUS FAST 11 και αναφέρεται μέχρι και για Ημι – Σεξουαλικές (σχεδόν, αλλά όχι ακριβώς) σχέσεις. Η κινησιακή και μαθαίνεται, αλλά και επίσης απορροφάται μέσα από την κουλτούρα ενός τόπου / λαού.

Όπως η στάση ενός σώματος επικοινωνία μια διάθεση για σχέση, το ίδιο δείχνει και ο τρόπος που μια ομάδα (ας σκεφτεί κανείς παραδείγματα από την οικογένεια του) χρησιμοποιεί ποια ακριβώς καρέκλα, σε ποια πλευρά του τραπεζιού, που έχει ποια σχέση με ποια πόρτα / παράθυρο / πίνακα ζωγραφικής στον τοίχο / άλλο έπιπλο / κλπ. – βλέπε συγκεκριμένη ρόλους των ατόμων της ομάδας. Μια τέτοια έντονη ατμόσφαιρα μιας μη – γλωσσικής πληροφόρησης δίνει και ένας χώρος (Εικ. 31). Στη συνέχεια της έρευνας μου Δίκτυα Χώρου (βασικά πάνω στην Κίνηση – βλέπε χορός) δουλεύω τώρα Επικοινωνίες και οργάνωση του χώρου (βλέπε θέατρο). Από το προβληματισμένο θέατρο (ποιες είναι οι εσωτερικές αντιφάσεις του;), όπως και από το χορό, έχουμε, εμείς οι αρχιτέκτονες να μάθουμε πολλά.

ΜΙΤ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ: Ο ΜΙΤ είναι ερευνητής στο Μ.Ι.Τ. στις επικοινωνίες. Στο πανεπιστήμιο αυτό της Μασσαχουσέττης είναι μέλος της ομάδας του Κέντρου Ανωτάτων Οπτικών Ερευνών (με διευθυντή τον OTTO PIENE) και δουλεύει με Μικτά Μέσα και ιδίως Βίντεο και Ταχυδρομική Τέχνη, στη σχέση τεχνολογίας και τέχνης που είναι και η κατεύθυνση του Κέντρου. Επίσης κάνει έρευνα Αρχιτεκτονικής – Ψυχολογίας για το σύστημα της Καλωδιακής Τηλεόρασης του Μ.Ι.Τ. και είναι επίσης, σύμβουλος για Θέματα Επικοινωνίας, στην ΟΥΝΕΣΚΟ.
Το άρθρο αυτό, το πρώτο μιας σειράς, γράφτηκε το καλοκαίρι του 77, όπως φαίνεται και από τις αναφορές στον καθημερινό τύπο και θέατρο τότε. Είναι καθαρά ανιχνευτικό, βασισμένο σε καθημερινές παρατηρήσεις. Η δουλειά που συνεχίστηκε σ΄ αυτή την κατεύθυνση είναι μια σειρά παρουσιάσεις σε συνέδρια, δημοσιεύσεις και βινταιοταινίες. Συγκεκριμένα για το θέμα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η τελευταία δημοσίευση θα είναι αυτή του φθινοπώρου 80 στην MUSEOLOGIA της Ιταλίας: MUSEUM FOR CONTEMPORARY ARTS – AN EXPERIMENTAL DESIGN APPROACH. Ο σχεδιασμός του Σπιτιού – στο – Λιόπεσι παρουσιάστηκε αναλυτικά και στο Άνθρωπος και Χώρος 3-4-5/1978. για θέατρο – επικοινωνία – αρχιτεκτονική παρουσιάστηκε στο συνέδριο ICEP, καλοκαίρι ’79, ένα Περιβαλλοντικό Παιχνίδι (κάτι παρόμοιο συζητήθηκε, όπως τυχαία είδα, στην τηλεόραση ΕΡΤ Σάββατο Μιάμιση, την 24/5/80, με την ευκαιρία δραστηριότητας Καφενείο – Σχολείο στο Παλιό Φάληρο). Για θέατρο και αρχιτεκτονική ήταν το AN OFF OFF BROADWAY APPROACH TO DESIGN BASED ON BEHAVIOUR, στο συνέδριο EDRA 11, Άνοιξη 80. Με θέατρο και Μικτά Μέσα ασχολείται το βιβλίο TOWARDS PERFORMANCE, M.I.T. HUMANITIES 80. Ενώ η πρόσφατη δουλεία του στις Επικοινωνίες είναι στη μορφή αναφορών έρευνας και μαθημάτων, σε βινταιοταινίες, δηλαδή αδημοσίευτη γίνεται μια άρθρων στο ΒΗΜΑ, εκ των οποίων το πρώτο δημοσιεύτηκε την 1η Ιανουαρίου 1981 με τίτλο «Παράλληλοι Χώροι με Σκοπό την Αλλαγή». Μάρτιο 2-6 παρουσίασε ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ (Βίντεο, Φωτογραφίες, Διαφάνειες, Ηλεκτρονικά Πορτραίτα, Διάλεξη) στην Ελληνο-Αμερικανική Ένωση.