του Θεόδωρου Κοντορήγα*
Ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στο φως. Η όραση αποτελεί τη σημαντικότερη ανθρώπινη αίσθηση αφού σχεδόν το 80% των πληροφοριών συλλέγονται με αυτήν. Μέσω της όρασης γίνονται αντιληπτές οι μικρές διαφορές των αποχρώσεων, των τόνων, των μορφών και των κινήσεων. Το φως, φυσικό και τεχνητό, αποτελεί το κύριο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του. Επιπλέον, ορίζει το χώρο, αναδεικνύει τα χρώματα, αποκαλύπτει τις περίπλοκες λεπτομέρειες της υφής και της φόρμας και έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει δραματικά την ατμόσφαιρα κάθε εσωτερικού ή εξωτερικού χώρου. Η όραση είναι δυνατή μόνο μέσω του φωτός. Στην αντίληψη της αρχιτεκτονικής κυριαρχεί η όραση σε τέτοιον βαθμό που οι άλλες αισθήσεις χάνονται. Ο αρχιτέκτονας πλάθει το χώρο και τη μορφή. Την πραγματική τους διάσταση όμως τους την παρέχει το φως. Δεν είναι υπερβολή λοιπόν να πούμε ότι ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να πλάθει το φως. Η αρχιτεκτονική και το φως είναι μια σχέση άρρηκτα δεμένη. Η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να υπάρξει παρά μέσα από το φως. Η διαπίστωση αυτή είναι τόσο αυτονόητη που σήμερα τείνουμε να θεωρούμε την ύπαρξη του φωτός δεδομένη και να ξεχνάμε την πραγματική του αξία. Σήμερα, η ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας, για προστασία του περιβάλλοντος, για εξασφάλιση υγιεινού εσωκλίματος, για αύξηση της παραγωγικότητας, επιβάλει τη χρήση του φυσικού φωτισμού στα κτίρια. Το φυσικό φως δημιουργεί υγιεινό εσωκλίμα, εξοικονομεί ενέργεια και ως εκ τούτου χρήματα. Στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό έργο είναι έντονη η τάση για αναθεώρηση των στρατηγικών και των μεθόδων σχεδιασμού που αναπτυχθήκαν κατά την τελευταία εκατονταετία. Η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης σε συνδυασμό με την εξασφάλιση βιολογικής άνεσης, επανέρχεται ως ένα από τα βασικά κριτήρια του ολοκληρωμένου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Η αρχιτεκτονική των τελευταίων δεκαετιών, σε όλο το κόσμο, σηματοδοτειται από μεγάλα κτιριακά έργα στα οποία η ένταξη του φυσικού φωτισμού αποτελεί κυρίαρχη παράμετρο, ενώ η εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών και προϊόντων νέας τεχνολογίας όπως για παράδειγμα ειδικών υαλοπινάκων, συστημάτων σκιασμού, αυτομάτων συστημάτων ελέγχου, επιτρέπει την αποτελεσματική χρήση και τον έλεγχο του φυσικού φωτισμού με εξαιρετικά αισθητικά και λειτουργικά αποτελέσματα. Οι κύριοι λόγοι της εμφάνισης του φαινόμενου αυτού είναι:
– Η αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας του έργου των εξειδικευμένων μελετητών φωτισμού (ligΗting designers), που με την εμπειρία και τη γνώση τους, συνδυάζουν δημιουργικά τη τέχνη και τη σύγχρονη τεχνολογία του αρχιτεκτονικού φωτισμού για την αισθητική ανάδειξη κάθε εσωτερικού ή εξωτερικού χώρου. Η παρουσία ενός έμπειρου μελετητή φωτισμού, πλήρως ανεξάρτητου απο τις εταιρίες που κατασκευάζουν ή εμπορεύονται τα φωτιστικά σώματα, κρίνεται πλέον απαραίτητη, γιατί προχωρώντας πέρα από την “φωτοτεχνική” μελέτη που είναι καθαρά ποσοτική, επινοεί πρωτότυπους κάθε φορά τρόπους για την αρμονική ενσωμάτωση του φωτισμού στην αρχιτεκτονική του ξενοδοχείου, την ανάδειξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του και τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας.
– Οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία του αρχιτεκτονικού φωτισμού σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην τεχνολογία των ηλεκτρονικών συστημάτων. Οι νέες αυτές τεχνολογίες έχουν τις καταβολές τους σε χώρους με συσσωρευμένη εμπειρία όπως το θέατρο, ο κινηματογράφος και η βιομηχανία του θεάματος και φέρνουν μαζί τους μια καινούργια αισθητική πρόταση. Σήμερα, οι δυνατότητες που η τεχνολογία προσφέρει, περιορίζονται μόνο από τη φαντασία των μελετητών φωτισμού και των αρχιτεκτόνων. Η χρήση νέων τεχνολογιών όπως οπτικές ίνες, εναλλαγές χρωμάτων, leds, οπτικές μεμβράνες, προβολές και η εφαρμογή θεατρικών τεχνικών στο φωτισμό εσωτερικών και εξωτερικών χώρων προσφέρει νέες ευκαιρίες για την αισθητική ανάδειξη κάθε χώρου με κύριο στόχο την ποιοτική αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης και κοινωνικής ζωής.
Σχεδιάζοντας με το φως
Πρωταρχικός στόχος κάθε μελέτης φωτισμού και του σχεδιασμού των συστημάτων που την υποστηρίζουν, είναι η πλήρης ικανοποίηση τόσο των γενικών όσο και των ειδικών αναγκών σε φωτισμό όσων χρησιμοποιούν ένα χώρο, με τη ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση της ενέργειας που καταναλώνεται. Ταυτόχρονα, ο κύριος σκοπός κάθε σχεδιασμού φωτισμού είναι η επικοινωνία της κατάλληλης πληροφορίας. Ο σχεδιασμός του φωτισμού είναι κάτι περισσότερο από την απλή επιλογή φωτιστικών ή τον υπολογισμό του μεγέθους των παραθύρων σε ένα κτίριο.
Ο σκοπός είναι η σύνθεση φωτεινότητας και χρώματος στο συνολικό οπτικό πεδίο του παρατηρητή. Ανάδειξη δεν είναι μόνο η απλή προβολή ενός ξενοδοχείου αλλά μια ολιστική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη το σύνολο των λειτουργικών, αισθητικών αναγκών καθώς και αυτών της εξοικονόμησης ενέργειας επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα ποιοτικό, άνετο και ευχάριστο χώρο φιλοξενίας. Ο μελετητής αρχιτεκτονικού φωτισμού αρχικά αναλύει ένα χώρο και προσπαθεί να ανακαλύψει τις ιστορίες που ενυπάρχουν σε αυτόν. Μέσα από συζητήσεις με τους ιδιοκτήτες και τους αρχιτέκτονες αντιλαμβάνεται το πως η χρήση του χώρου αλλάζει κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύκτας και πως οι φιλοξενούμενοι κινούνται καθ’ όλο το 24-ωρο. Μαθαίνει επίσης εάν ο χώρος έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να εμπνέει για παράδειγμα σεβασμό, χαρά, ησυχία, ηρεμία ή κάποιο άλλο συναίσθημα και για το ποια αρχιτεκτονικά ή διακοσμητικά στοιχεία προορίζονται να τραβήξουν την προσοχή. 0 κατάλληλος αρχιτεκτονικός φωτισμός λειτουργεί πάντα αρμονικά με την αρχιτεκτονική και εσωτερική διακόσμηση του χώρου όπως αυτές μεταμορφώνονται στη διάρκεια του 24-ωρου. Το πρωί θέλουμε τα πράγματα να είναι ζωηρά και γεμάτα ενέργεια ενώ το βράδυ επιθυμούμε ένα πιο χαλαρό περιβάλλον. Έτσι ενώ ο χώρος παραμένει ο ίδιος αυτό που αλλάζει είναι η χρήση του και κατ’ επέκταση η ατμόσφαιρα του. Και ο φωτισμός είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας για τη δημιουργία της ατμόσφαιρας αυτής. Για πετύχει τους προαναφερθέντες στόχους του ο αρχιτεκτονικός φωτισμός συχνά δανείζεται τεχνικές από άλλους χώρους με μακρόχρονη εμπειρία στη δημιουργία ατμόσφαιρας όπως για παράδειγμα από το θεατρικό φωτισμό. Η τεχνική που συχνά χρησιμοποιείται από τους πιο διακεκριμένους μελετητές φωτισμού βασίζεται στη δημιουργία πολλαπλών στρωμάτων ή επιπέδων φωτισμού. Ετσι για παράδειγμα, ο σχεδιασμός αρχιτεκτονικού φωτισμού των χωρών υποδοχής και αναμονής ενός ξενοδοχείου μπορεί να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα στρωματά από χωνευτά φωτιστικά οροφής (downligΗts), ένα στρώμα έμμεσου φωτισμού (‘κρυφός’ φωτισμός κυρίως με χρήση λαμπτήρων ψυχρής καθόδου), ένα στρώμα διακοσμητικού φωτισμού (διακοσμητικά φωτιστικά όπως για παράδειγμα πολυέλαιοι, επιτραπέζιες λάμπες και φωτιστικά δαπέδου), πιθανότατα ένα στρώμα προβολών από ειδικό εξοπλισμό στους τοίχους και ένα ή και περισσότερα στρώματα φωτισμού με χρήση χρώματος. 0 μελετητής φωτισμού επιλέγει τα αρχιτεκτονικά, διακοσμητικά (πχ. έργα τέχνης, γυάλινες επιφάνειες) ή και λειτουργικά στοιχεία (πχ το χώρο της κεντρικής εισόδου, της ρεσεψιόν κλπ) που απαιτούν ή θα μπορούσαν να ωφεληθούν σημαντικά από φωτισμό ανάδειξης και προσθέτει και το στρώμα αυτό στα προαναφερθέντα. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο φωτισμός ανάδειξης προσθέτει ‘δράμα’ σε ένα χώρο και αυξάνει το οπτικό ενδιαφέρον. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επιλεκτική ανάδειξη έργων τέχνης, αντικειμένων, φυτών ή και της ιδιαίτερης υφής μιας επιφάνειας. Με το τρόπο αυτό της δημιουργίας πολλαπλών στρωμάτων φωτισμού ο μελετητής έχει στη διάθεση του μια μεγάλη γκάμα εργαλείων τα οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει ανάλογα με το χρόνο της ημέρας ή της νύκτας ώστε να συνθέσει την επιθυμητή εικόνα και να δημιουργήσει την κατάλληλη κάθε φορά ατμόσφαιρα.
Η άριστη γνώση των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας φωτισμού δίνει τη δυνατότητα στο μελετητή φωτισμού να προδιαγράψει με κάθε τεχνική λεπτομέρεια τον απαιτούμενο εξοπλισμό δηλαδή τα φωτιστικά, τους λαμπτήρες και το πιο σημαντικό από όλα, το σύστημα ελέγχου τους. Η διαρκής επιθυμία να είναι ορατά τα αποτελέσματα του τεχνητού φωτισμού και όχι οι πήγες και τα φωτιστικά, οδηγεί στην προσπάθεια για πλήρη ενσωμάτωση του φωτισμού στην αρχιτεκτονική του κτιρίου. Η δημιουργία συγκεκριμένων λεπτομερειών φωτισμού από το μελετητή φωτισμού, όπως για παράδειγμα η ενσωμάτωση συστημάτων έμμεσου φωτισμού σε ένα χώρο θα πρέπει να εξετάζεται από τα πρώτα στάδια κατασκευής ενός έργου.
Ο φωτισμός θα πρέπει να δημιουργεί μια ζεστή και φιλική ατμόσφαιρα, να ενισχύει το αίσθημα ενθουσιασμού στους πελάτες και να βοηθάει στον εύκολο προσανατολισμό στους υπολοίπους χώρους. H σύγχρονη προσέγγιση στο φωτισμό των συνήθως μεγάλων αυτών χώρων κάνει τη χρήση επιτραπέζιων λαμπών όλο και λιγότερο υποχρεωτική και καλεί για δημιουργία δυναμικών χώρων με έντονο δράμα με σκοπό την ενίσχυση του ενδιαφέροντος και ενθουσιασμού των πελατών. Η υιοθέτηση θεατρικών τεχνικών και νέων τεχνολογιών όπως για παράδειγμα τα LEDs, οι οπτικές ίνες και η δημιουργική ενσωμάτωση τους στην αρχιτεκτονική και διακόσμηση του χώρου μαζί με την αυξανόμενη χρήση χρώματος αρχίζουν να εξετάζονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας.
Επίλογος
Αναπόφευκτα ο φωτισμός των εσωτερικών και εξωτερικών χωρών επανεξετάζεται με μόνιμη επιθυμία να ενσωματώνεται στην αρχιτεκτονική και εσωτερική διακόσμηση, να είναι πιο ελεγχόμενος και να σχεδιάζεται με φαντασία και πρωτοτυπία. Παρόλο που ο φωτισμός είναι ένα σύνθετο θέμα, οι λύσεις που προτείνονται κάθε φορα θα πρέπει να είναι απλές και να συντηρούνται εύκολα. Από πλευράς αρχιτεκτονικού σχεδιασμού η χρησιμοποίηση ασυνήθιστων υλικών όπως για παράδειγμα του γυαλιού σε τοίχους και δάπεδα δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας μοναδικών λεπτομερειών φωτισμού.
Θεόδωρος Κοντορήγας: Σπούδασε στο Bartlett ScΗool of ArcΗitecture, UCL στο Λονδίνο όπου απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στον αρχιτεκτονικό φωτισμό. Εργάστηκε επί σειρά ετών ως senior ligΗting designer στο διεθνούς φήμης γραφείο μελετών αρχιτεκτονικού φωτισμού MBLD στο Λονδίνο. Το 2002 ίδρυσε το ανεξάρτητο γραφείο μελετών αρχιτεκτονικού φωτισμού Θ. Κοντορηγας και Συνεργάτες Μελετητές στην Αθήνα. Στην Ελλάδα έχει σχεδιάσει το φωτισμό για σύγχρονους εκθεσιακούς χώρους και συνεδριακούς χώρους, ξενοδοχεία 5 αστέρων, μνημεία και χώρους ιστορικής σημασίας, κτίρια γραφείων, εστιατόρια και εμπορικά κέντρα. Διδάσκει αρχιτεκτονικό φωτισμό στον Αθηναϊκό Καλλιτεχνικό και Τεχνολογικό Όμιλο (Α.Κ.Τ.Ο.) και στα ΙΕΚ Ακμή στην Αθήνα και είναι ενεργό μέλος της ELDA (European LigΗting Designers Association) και Society of LigΗt & LigΗting στην Αγγλία. “Εχει πραγματοποιήσει διαλέξεις σε θέματα της επιστήμης του αρχιτεκτονικού φωτισμού στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρόσφατα εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Φωτισμός και αρχιτεκτονική” από τις εκδόσεις του τεχνικού περιοδικού Κτίριο στη Θεσσαλονίκη.
Πηγή: www.hoteldesign.gr