Αρχιτεκτονική Post – Modern: Μόδα ή Νέος Προσανατολισμός;

Κολώνες, κιονόκρανα, κορνίζες, προσόψεις με διακοσμητικά στοιχεία του παρελθόντος, ειρωνεία στην αρχιτεκτονική σύνθεση και λαϊκό χρώμα αντιληπτό από όλους, άρνηση των αρχών της σύγχρονης (από το design των αντικειμένων μέχρι την πύλη), αυτά μπορούμε να πούμε είναι τα κύρια στοιχεία που συνθέτουν τον χαρακτήρα της νέας κίνησης.

Έχουν περάσει αρκετοί μήνες από τότε που η πρώτη διεθνής έκθεση αρχιτεκτονικής της Biennale στην Βενετία, έκλεισε τις πόρτες της στους επισκέπτες, όμως η περιέργεια, το ενδιαφέρον, μα πάνω απ’ όλα οι αντιδράσεις όσον αφορά την προκλητικότητα της, δεν έχουν κοπάσει ακόμα. Επρόκειτο για μια έκθεση που παρουσίαζε έναν φανταστικό δρόμο, «La via vovissima» κατασκευασμένο στην Cinecitta, μέσα στον οποίο έβλεπαν είκοσι πολύχρωμες προσόψεις κατοικιών σχεδιασμένες από αρχιτέκτονες που εμπνέοντο από την κίνηση post-modern. Σύμφωνα με τους κανόνες αυτής της κίνησης η πρόσοψη των κτιρίων (σχ. 1-2) αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα στοιχεία μιας νέας θεωρίας στην πόλη, που έρχεται σε ολοκληρωτική αντίθεση με την αυστηρότητα και τον ορθολογιστικό χαρακτήρα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.

Θα ήταν λάθος εάν πιστεύαμε ότι ο post-modern προβληματισμός περιορίζεται μόνο στον χώρο της αρχιτεκτονικής. Η μετασύγχρονη (post-modern) περίοδος εξαπλώνεται και περιλαμβάνει όλο γενικά το κοινωνικό σύστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή την κατάσταση την είδαν και την επεσήμαναν με διορατικότητα πρώτοι οι κοινωνιολόγοι μεταξύ των οποίων αναφέρονται τα ονόματα του Marshall Mcluhan και Herbert Marcuse. Το ότι υπάρχουν περισσότερες από μια θεωρίες επάνω σε ένα φαινόμενο σημαίνει ότι υπάρχει και ένας ανάλογος αριθμός γνωμών, μα το σημείο επάνω στο οποίο συμφωνούν όλοι είναι ότι αυτή τη στιγμή διανύουμε μια μεταβατική περίοδο, από την σύγχρονη δηλαδή εποχή σε εκείνη την μετασύγχρονη, και ότι αυτό το διαδοχικό πέρασμα είναι στενά συνδεδεμένο με την τεχνολογία. Από την μια μεριά η εποχή που περάσαμε εκείνη της μηχανής με την ορθολογιστική της σκληρότητας, την αυταρχία και την επιβλητικότητα της, και από την άλλη η ηλεκτρονική εποχή μέσα στην οποία μπαίνουμε σιγά – σιγά, χαρακτηρισμένη από τις «απαλές» εφαρμογές της τεχνολογίας, ξεχωρίζουν και οπωσδήποτε συναντάμε περισσότερο στον χώρο της ενημέρωσης και του αυτοματισμού. Θα λέγαμε με άλλους όρους ότι η εικόνα αυτών των δύο περιόδων εκφράζεται πιστά ,ε τις λέξεις «HARD» και «SOFT» και ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί ισχύουν και περικλείουν πολλές καταστάσεις, από τις πιο κοντινές σε μας (π.χ. ανδροκρατία για την εποχή της μηχανής, «απελευθέρωση» της γυναίκας για την ηλεκτρονική εποχή) μέχρι εκείνες τις περισσότερο εξεζητημένες λ.χ. της τεχνολογίας.
Είναι ήδη γνωστό ότι στην αρχιτεκτονική καθρεπτίζεται με ακρίβεια κάθε κοινωνική και πολιτική κατάσταση και αλλαγή που επέρχεται σε έναν τόπο κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Είναι επομένως λογική η αντανάκλαση που παρατηρείται, στο χώρο της αρχιτεκτονικής, της τωρινής κοινωνικής μεταβατικής περιόδου, η οποία εκδηλώνεται κυρίως με μια σειρά από διαλογισμούς και κριτικές στο άμεσο παρελθόν.
1. Όπως όλες οι «κινήσεις» και τα styl, λένε οι post-modernist έτσι και το σύγχρονο, έχει χαραγμένο στο πεπρωμένο του, εκτός από την χαραυγή και το μεσουράνημα, που ήδη έχει περάσει, μια αναπόφευκτη δύση. Ο Charles Jenks μάλιστα, στο βιβλίο του, «The language of post-modern architecture», επιχειρεί και δίνει την ακριβή ημερομηνία και ώρα του θανάτου της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, (15 Ιουλίου 1972, ώρα 15,32) ταυτίζοντας την με την κατεδάφιση του συγκροτήματος κατοικιών Pruitt-lgoe, κατασκευασμένο το 1951 σύμφωνα «με τα περισσότερα ανεπτυγμένα ιδανικά των C.I.A.M.» και βραβευμένο τότε από το instituto των αμερικανικών αρχιτεκτόνων. Αυτή η συνοικία μολονότι ήταν εξοπλισμένη με πράσινους χώρους, με πεζόδρομους, με κοινωνικές υπηρεσίες και γενικά με όλα τα απαραίτητα standards της σύγχρονης πολεοδομίας, έγινε σιγά-σιγά για τους κατοίκους της ένα είδος φυλακής και συγχρόνως το σύμβολο μιας υποβαθμισμένης κοινωνικής κατάστασης.

Οι post-modernist λοιπόν υπογραμμίζουν την κρίση και την αβεβαιότητα μέσα στην οποία πελαγοδρομεί η σημερινή αρχιτεκτονική και αποδίδουν την αιτία αυτής της κατάστασης στον πνευματικό και αόριστο χαρακτήρα της «μοντέρνας κίνησης», και στην συνήθεια της στο να στηρίζεται σε αξιώματα τα οποία δεν προήλθαν από πειραματισμούς και δεν μετρήθηκαν με τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες. Με άλλα λόγια η μοντέρνα αρχιτεκτονική κόφτηκε και ράφτηκε στα μέτρα ενός «μυθικού σύγχρονου ανθρώπου» ο οποίος υπήρξε και δημιουργήθηκε μόνο μέσα στο μυαλό των αρχιτεκτόνων και ο οποίος δεν έχει καμμία σχέση με τον άνθρωπο που γνωρίζουμε όλοι από μυς και οστά.

 

 

 

 

Όσον αφορά αυτές τις δηλώσεις ο Paolo Portoghesi (μεταξύ άλλων και επιμελητής της έκθεσης στην Βενετία) γράφει: «Η κουλτούρα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής έφτιαξε ένα καταστατικό το οποίο είναι ένα σύνολο από απαγορεύσεις, περιορισμούς, παρατηρήσεις και standards, και το εφαρμόζει σε παγκόσμια κλίμακα ανεξάρτητα από τα γεωγραφικά σύνορα και από τα ήθη και τις συνήθειες των λαών.(…) Η σύγχρονη αρχιτεκτονική αντέδρασε ολοκληρωτικά στον ιστορισμό, εκδήλωσε την αναγκαιότητα ενός διαφορετικού styl (……) Η αρχιτεκτονική που ακολουθεί το «ορθολογιστικό καταστατικό» προέρχεται μπορούμε να πούμε από παρθενογέννηση, δεν προέρχεται από την υπάρχουσα αρχιτεκτονική που εκφράζει την αργή και υπομονετική συνάθροιση γνώσεων παρμένων κατ’ ευθείαν από ένα ανθρώπινο σύνολο με μια δεδομένη παράδοση (…) Φαίνεται ότι στο ιστορικό καθήκον των πρωταγωνιστών ήταν εκείνο του να χωρίσουν οριστικά την αρχιτεκτονική από την υλική της παράδοση, διαφορετική σε κάθε γεωγραφικό πλάτος». Είναι ενδεικτική η δήλωση του Le Corbusier σε σχέση με αυτή την τελευταία παρατήρηση που διατυπώνει ο Portoghesi για τον εκ διαμέτρου αντίθετο χαρακτήρα της: «Κάθε χώρο κατασκευάζει κατοικίες κατάλληλες στο κλίμα της. Σε αυτή την εποχή εισχώρησης στον διεθνή χώρο της επιστημονικής τεχνικής εγώ προτείνω: ένα και μοναδικό κτίσμα για όλα τα έθνη και για όλα τα κλίματα η κατοικία a respiration exactes».
2. Ένα άλλο σημείο το οποίο στιγματίζουν οι post-modernisti είναι αυτό της ιστορίας και ειδικά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τα τελευταία χρόνια αυτή τα θέματα της αρχιτεκτονικής. Το «star-system» όπως ονομάζεται, είναι η μέθοδος η οποία χρησιμοποιήθηκε από τους ιστορικούς για την προβολή στο κοινό των προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής, η ίδια δηλαδή μέθοδος θα λέγαμε που χρησιμοποιήθηκε από τους παραγωγούς του κινηματογράφου στα χρόνια του 20 και του 30 για την προβολή ηθοποιών και σκηνοθετών στο παγκόσμιο προσκήνιο. Le Corbusier, Gropius, Mies van der Rohe, Wright είναι οι εφευρέτες και τα πρωτότυπα της «σύγχρονης κίνησης» με την οποία έπρεπε να συγκριθεί οτιδήποτε συνέβαινε παγκόσμια στον χώρο της αρχιτεκτονικής. Η ετικέττα όμως αυτή των «stars» την οποία δημιούργησαν και κόλλησαν οι ιστορικοί στους «μεγάλους μαίτρ» τίθεται σε μια ορισμένη στιγμή υπό αμφισβήτηση από αυτούς τους ίδιους τους πρωταγωνιστές και ειδικά από τον Aalto και Wright που δηλώνουν «την ευχαρίστηση του να κάνουν αρχιτεκτονική» με την συμβολή μιας «ποιητικής αυθαιρεσίας», ξεφεύγοντας με αυτό τον τρόπο από την αλάνθαστη γραμμή του καταστατικού της μοντέρνας κίνησης. Φυσικά αυτό το παραστράτημα δεν θεωρείται από τους ιστορικούς τίποτε άλλο παρά η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια όμως οι «μαίτρ», κουρασμένοι από την ερμηνεία ενός ρόλου ο οποίος τους είχε μετατρέψει σε αναλλοίωτα και άτρωτα σύμβολα και τους είχε τοποθετήσει πάνω από κάθε ανθρώπινη αδυναμία, ξαφνιάζουν το αρχιτεκτονικό κόσμο με μια σειρά από καινούργια δημιουργικά ύφη που χρησιμοποιούν στα έργα τους, άγνωστα μέχρι τότε και ολοσδιόλου ασυμβίβαστα μα το «καταστατικό» της μοντέρνας κίνησης. Πρώτος ο Le Corbusier με την εκκλησία της Ronchamp απελευθερώνει μια τεράστια ποσότητα πλαστικότητας την οποία από μακρού κρατούσε φυλακισμένη κάτω από τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής. Ο Wright σκανδαλίζει αναφέροντας το όνομα του Sullivan στην πρόσοψη ενός ανθοπωλείου στο S. Francisco, προτείνει κολώνες και κυβικά κιονόκρανα στην μελέτη του για την πόλη της Βαγδάτης, διατρέχει εμπρός – πίσω το προσωπικό του στυλ και το αναπλάθει με στοιχεία από την Ιαπωνία και τον πολιτισμό των Maya, επί πλέον σαν να μην φτάνει αυτό σε μερικές συνθέσεις του με θέμα τον κύκλο επεκτείνεται σχεδόν συνειδητά στην έρευνα του χώρου εμπνεόμενος από το Barocco. Ο Gropius (ή ακριβέστερα ο T.A.C.) σχεδιάζει την Αμερικάνικη πρεσβεία στην Αθήνα επηρεασμένος φανερά από τα ερείπια του Παρθενώνα.
3. Φυσικά η post-modern αμφισβήτηση δεν σταματά εδώ. Αυτή κριτικάρει το ένα μετά το άλλο όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και ειδικώτερα την σχέση μορφής – λειτουργίας, την λιτότητα των όγκων, το ελεύθερο πλάνο, την βιομηχανοποίηση και το design των αντικειμένων, για να φτάσει τελικά στις πιο γενικές έννοιες εκείνες του περιβάλλοντος, της φυσικής οικονομίας και της πόλης. Μια απρόβλεπτη επίθεση στην σύγχρονη αρχιτεκτονική κάνει ο Peter Blake στο βιβλίο του με τον τίτλο «Form follows fiasco» που σημαίνει «η μορφή ακολουθεί το φιάσκο» παρωδία της γνωστής φράσης του Sulliva «η μορφή ακολουθεί την λειτουργία», η οποία θεωρήθηκε διεθνώς σαν η πρώτη εντολή του σύγχρονου αρχιτεκτονικού καταστατικού.

Μετά από πολύχρονη πρακτική υπηρεσία στον χώρο των κατασκευών και με αρχές βασισμένες πάντα στην σύγχρονη κίνηση, ο Blake ερωτά: είναι δυνατόν, διαθέτοντας προγραμματισμένους χώρους για προκαθορισμένες λειτουργίες, να έχουμε εγγυημένη σαν αποτέλεσμα μια καλλίτερη διαβίωση μέσα σε αυτούς τους χώρους και επί πλέον μια πιο στενή σχέση αυτών των ίδιων με εκείνους τους ανθρώπους που θα τους χρησιμοποιήσουν; και συνεχίζει: τι συμβαίνει τουναντίον όταν οι ίδιες λειτουργίες εκτελούνται σε κτίρια τα οποία μελετήθηκαν για μια διαφορετική χρήση; ο Blake απαντά ο ίδιος σε αυτά τα ερωτήματα με μια σειρά από παραδείγματα τα οποία εκφράζουν καθαρά την γνώμη του επάνω σε αυτό το θέμα. Το Malting at Snape στο Suffolk, γράφει, είναι η καλλίτερη σάλα για ακρόαση κονσέρτων στην Μεγάλη Βρετανία και έχει προέλθει από την μετατροπή μιας παλιάς μπιραρίας. Στην Βαλτιμόρη η καλλίτερη σχολή τέχνης είναι ένας παλιός σταθμός τραμ (σήμερα γνωστό σαν Maryland Institute, College of Art. Στην New York η ωραιότερη βιβλιοθήκη είναι μια πρώην κλειστή προσαρμοσμένη αυλή, και το καλλίτερο θέατρο μια πρώην βιβλιοθήκη. Στο S. Francisco το πιο συμπαθητικό Shopping-center ήταν στον καιρό του ένα εργοστάσιο σοκαλατοποιίας.

Ο Blake δεν τελειώνει εδώ την έκθεση των ιδεών του μα θίγει μια σειρά από θέματα ξεκινώντας από το ελεύθερο πλάνο (ένα από τα πέντε σημεία της διδασκαλίας του Le Corbusier) και τους καθαρούς γεωμετρικούς όγκους της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, για να φτάσει τελικά στο design επάνω στο οποίο αναφέρεται ειρωνικά λέγοντας: «Το παιχνίδι που έπαιζαν οι μαιτρ το ονόμαζαν διόρθωση ή λύση των προβλημάτων.» Μα το πρόβλημα που η μοντέρνα αρχιτεκτονική ήθελε να λύσει στην πραγματικότητα ήταν και είναι ακόμα και σήμερα η ενοχλητική ανατομία της ανθρώπινης ράτσας. Πράγματι – συνεχίζει ο Blake – δε είναι δυνατόν να λειτουργήσει τίποτε με τον τρόπο του Bauhaus έως ότου οι άνδρες δεν θα είναι σχεδιασμένοι σαν κύβοι οι δε γυναίκες σαν σφαίρες. Πολυθρόνες σαν αυτή την μπλε – κόκκινη του Rietveld (σχ. 3) δεν είναι δυνατόν να τις εγκαταλείψεις κανείς χωρίς την βοήθεια ενός ορθοπεδικού χειρούργου, τα δε διακοσμητικά κομμάτια που σχεδίασαν οι διάφοροι Le Corbusier, Mies van der Rohe, Breuer, κ.λ.π. ανταποκρίνονται ακριβώς στην αναγκαιότητα του να καθιστούν ελεύθερο και διαφανή τον κατοικήσιμο χώρο, μα συνήθως με τα ανομοιογενή υλικά τους, τις τετραγωνισμένες μορφές, και την ολοσδιόλου θεωρητική ανταπόκριση τους στις κινητικές ανάγκες του ανθρώπινου σώματος, δεν εκπληρώνουν τον σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκαν, παραμένοντας πάνω απ’ όλα υπέροχα γλυπτά κομμάτια για θαύμασα.»

 

4. Όσον αφορά την σχέση μεταξύ Αρχιτεκτονικής και κόστους κατασκευής, κόστους διατήρησης, διαλογής υλικών, και γενικά οτιδήποτε περιλαμβάνεται μέσα στον κύκλο Αρχιτεκτονικής – ενέργειας, οι post-modernisti ξεκινούν την ανάλυση των απόψεων τους από πολύ μακρυά, από τον διάλογο δηλαδή του ανθρώπου με την φύση για να φτάσουν σιγά – σιγά μέχρι τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες προστασίας και μακροβιότητας της οικοδομής.
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική υποστηρίζουν, γεννήθηκε για να καταπολεμήσει την αλόγιστη σπατάλη σε πομπώδεις διακοσμήσεις οι οποίες είχαν επιβληθεί από το γούστο που επικρατούσε το 1800 μεταβλήθηκε όμως αυτή σιγά – σιγά σε αρχιτεκτονική σπατάλη της ενέργειας, παίρνοντας μέρος με αυτόν τον τρόπο σε έναν γιγαντιαίο μηχανισμό κατανάλωσης, των περιορισμένων αποθεμάτων της γης. Ένας πολιτισμός ο οποίος σκέπτεται σοβαρά στο να διαφυλάξει την φυσική του κληρονομιά, δεν μπορεί να συνεχίζει να κατασκευάζει με αυτή την μέθοδο και με αυτές τις ιδέες. Η γενική χρήση των μετάλλων δεν μπορεί να συνεχίσει έπ’ αόριστο, το αλουμίνιο π.χ., το οποίο χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται στις κατασκευές σε μεγάλη σκάλα ακόμα και σήμερα σε όλο τον κόσμο, θα φτάσει στο σημείο του να γίνει περισσότερο σπάνιο και από τα πολυτιμότερα μέταλλα, επί πλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και τα αποθέματα του σιδήρου δεν είναι ανεξάντλητα.

 

 

 

Μια πολυτέλεια ολοσδιόλου απαράδεκτη σήμερα είναι εκείνη της ενεργειακής διαχείρισης των κτιρίων και ειδικώτερα εκείνων των κατασκευών που κάνουν εκτενή χρήση μεταλλικών μερών. Ο γυάλινος ουρανοξύστης π.χ., επινοημένος το ’50 και θεωρούμενος από τότε σαν απροσπέλαστη οικοδομική τυπολογία για γραφεία, παρουσιάζεται σαν ένα κραυγαλέο παράδειγμα αλόγιστης σπατάλης θερμικής ενέργειας, μέσα σε μια εποχή που είναι βαθειά χαρακτηρισμένη από το φαινόμενο της ενεργειακής κρίσης και από τα θλιβερά επακόλουθα της. «Το μοντέρνο βιομηχανικό σύστημα, αυτή η γιγαντιαία μηχανή, πείστηκε ότι η φύση ήταν μια ατελείωτη οντότητα από την οποία μπορούσε να αντλήσει την απαιτούμενη ενέργεια για να βάλει μπρος την παλινδρομική κίνηση της παραγωγής. Τώρα όμως που αντιλήφθηκε το βιομηχανικό σύστημα ότι πρέπει να λογοδοτήσει με το κεφάλαιο «φύση», ο μεγάλος μύθος της ατελείωτης και συνεχούς ανάπτυξης καταποντίστηκε αφήνοντας την θέση του σε ένα άλλο μύθο, το ίδιο άγονο, εκείνο της κρίσης χωρίς διέξοδο.» (Paolo Portoghesi).

5. Το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει ο άνθρωπος δεν είναι μόνο εκείνο το φυσικό, μα το σύνολο αυτού συν το κατασκευασμένο περιβάλλον το οποίο μεταβάλλεται κάθε τόσο με την ανθρώπινη εργασία. Εάν σκεφτούμε ότι δίπλα στην ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος μπορούμε εξ ίσου να επέμβουμε με την ίδια προσοχή για την δημιουργία του τεχνικού περιβάλλοντος, τότε και μόνο τότε μπορούμε να πούμε ότι ενεργούμε με τον σωστό τρόπο για μια ολοκληρωμένη φυσική ισορροπία.

Η μοντέρνα πόλη, προϊόν της βιομηχανοποιημένης κοινωνίας, πήρε μορφές παράδοξες και ακραίες θέσεις, όσον αφορά τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου. Εν αντιθέσει η παλαιά πόλη, παράδειγμα ισορροπημένου κατασκευασμένου περιβάλλοντος, αποτελούσε ένα «continuum» μέσα στο οποίο οι διάφορες λειτουργίες συναντιόντουσαν και αναμιγνύοντο μεταξύ τους, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο για τους πολίτες συνεχή ψυχολογικά ερεθίσματα και ευνοϊκές προϋποθέσεις για συναλλαγές και συναντήσεις. (σχ. 4 – 5 – 6 – 7)
Η εφαρμογή του «zonig» και ειδικά ο τρόπος με τον οποίο συνέλαβε την έννοια της πόλης η μοντέρνα κίνηση είναι, σύμφωνα με την γνώμη των μεταμοντέρνων, ο σπόρος όλων των αντιθέσεων και των προβλημάτων που σήμερα αντιμετωπίζουμε σαν απλοί άνθρωποι ζώντας μέσα στις τωρινές μεγαλοπόλεις. Η φαντασία της ιδανικής πόλης λένε, περικλείεται μέσα στις άκρως αντίθετες ουτοπίες της Ville radieuse και του Broadacre City. Ούτε το ένα ούτε το άλλο όμως πραγματοποιήθηκε και το Plan Voisin που ο Le Corbusier ήθελε να δημιουργήσει στην θέση της παρισινής συνοικίας del Marais έμεινε ευτυχώς μόνο σαν σχέδιο στο χαρτί. Όσον αφορά την Ville radieuse μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι δεν είναι δυνατόν να δώσουμε μια ολοκληρωμένη γνώμη γιατί λείπει η πραγματική εφαρμογή της, μα οπωσδήποτε δεν ξεχνάμε ότι η γη είναι σπαρμένη σε όλα τα πλάτη και μήκη της με μικρά κομμάτια εμπνευσμένα από αυτή την θεωρία, αρκετά για να δώσουν την ιδέα μιας υποθετικής πραγματοποίησης. Επιπλέον όσον αφορά το Broadacre City αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ακραιότητα που σημειώνεται στις συνοικίες των αμερικανικών πόλεων, όπου οι μονοκατοικίες εξαπλώνονται στο άπειρο με αποτέλεσμα να αφανίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου οι κοινωνικές σχέσεις.

Το πρόβλημα των κατοικιών της μάζας, υποστηρίζουν οι post-modernisti έδωσε αφορμή στην εφαρμογή του zonig με αποτέλεσμα να έχουμε τις πιο παράδοξες διαιρέσεις της πόλης σε ομοιογενείς ζώνες με μια προσδιορισμένη λειτουργία, οι ανησυχίες δε για την «υγιεινή» επηρέασε σε τέτοιο βαθμό τους αρχιτέκτονες, που οι δρόμοι φάρδυναν μέχρι του σημείου να γίνουν μελαγχολικοί και απρόσωποι χώροι χωρίς διαστάσεις (δεν ξεχνάμε την σφοδρή επίθεση του Le Corbusier στην rue-corridor (σχ.8 – 9), απομάκρυναν τις κατοικίες και τις τοποθέτησαν «σαν τα πουλιά της ντάμας» σύμφωνα με μια λογική η οποία μένει πάντα ανεξήγητη στους κατοίκους. Κλείνοντας αυτό το θέμα, οι post-modernisti προσθέτουν λέγοντας ότι η νεώτερη προσπάθεια του να κατασκευάσουμε κομμάτια αυθεντικής πόλης, ικανά στο να παραβγούν με την ψυχολογική επίδραση που επιφέρει το ιστορικό περιβάλλον των παλαιών πόλεων, απέτυχε σε μεγάλο βαθμό. Εξαιρέσεις μπορούμε να βρούμε όχι στον χώρο της υψηλής κουλτούρας, μα σε εκείνο της λαϊκής κουλτούρας και του Kitsck. Λέει ο Blake: «Η Disneyland με τους στενούς δρόμους εμπνευσμένους από τον μεσαίωνα, με τους πύργους και με τις μικρές πλατείες του έχει περισσότερη ζωή και είναι πιο πραγματική από μια νέα πόλη».

 

 

 

6. Σε αυτό το σημείο ρωτάμε λοιπόν: τι είναι post-modern αρχιτεκτονική και ποια είναι τα σημεία αναγνώρισης της;
Πριν απ’ όλα σε συμπέρασμα σε αυτά που ανάφερα πριν, τις χαρακτηριστικές αυτής της κίνησης μπορούμε να τις ψάξουμε στις διαφορές απόψεων που παρουσιάζει αυτή με την μοντέρνα κίνηση όσον αφορά την αντιμετώπιση των διαφόρων αρχιτεκτονικών προβλημάτων. Δεν μπορούμε να πούμε ότι απορρίπτει ολοκληρωτικά την μοντέρνα παράδοση, μα την εξηγεί ελεύθερα, την συμπληρώνει και κριτικάρει τις δόξες και τα λάθη της. Το post – modern, όπως υποστηρίζουν οι οπαδοί του είναι περισσότερο αναπτυξιακό παρά επαναστατικό. Ενάντια στο δόγμα της παγκόσμιας γενικότητας και του «καταστατικού» της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, ενάντια στο προσωπικό στυλ και στην δυναμική και στατική ισορροπία των έργων, ενάντια σε κάθε «καθαρότητα» και απουσία κάθε «χυδαίου αισθητικού στοιχείο», η post – modern αρχιτεκτονική ξαναδίνει αξία στις διφορούμενες έννοιες, στην ειρωνεία, στην εφαρμογή πολυάριθμων στυλ, αναφέρεται σε ιστορικές περιόδους του παρελθόντος, ελπίζοντας ότι μπορεί να απευθυνθεί με αυτόν τον τρόπο συγχρόνως και στο λαϊκό γούστο, μα ζει και στους ειδικούς επί των έργων. (σχ. 10 – 11 – 12 – 13)

Ένα αξιοσημείωτο το ενδιαφέρον που δείχνουν οι οπαδοί αυτής της κίνησης όσον αφορά τις φόρμες του παρελθόντος, των οποίων ο ολοκληρωματικός αποκλεισμός από την διαλεκτικότητα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής έπαιξε – σύμφωνα πάντα με την γνώμη των – σημαντικό ρόλο στο να μη γίνει αντιληπτό από τις πλατειές μάζες. Οι post – modernisti, με άλλα λόγια, θεωρούν αναγκαστική την χρησιμοποίηση αρχιτεκτονικών στοιχείων (σχ. 14 – 15 – 16 – 17 – 18 – 19 – 20) παρμένων από τις «αναμνήσεις του συνόλου», δηλαδή από την παγκόσμια ιστορική ανθολογία. Επί πλέον βλέπουν αναγκαστική την εγκαθίδρυση μιας ακριβούς διαλογικής σχέσης μεταξύ των καινούργιων κατασκευών και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο τοποθετούνται αυτές ανεξάρτητα αν είναι αυτό της περιφέρειας ή εκείνο του κέντρου. Φυσικά αυτή η διαφορά κέντρου και περιφέρειας είναι πολύ λιγότερο αισθητή μέσα στην Ελληνική πραγματικότητα, καθ’ ότι τα ιστορικά κέντρα δηλαδή ο αρχικός πυρήνας των πόλεων, έχει σχεδόν σαρωθεί από τις μπουλντόζες των εργολάβων ( με την άδει της Πολιτείας φυσικά), γιαυτό μπορούμε να μεταθέσουμε αυτήν την έννοια στους «παραδοσιακούς» οικισμούς, που σε λίγο θα αναφέρωνται και αυτοί σαν μια παλιά γλυκειά γραφική ανάμνηση.

Ο Robert Venturi ένας από τους πρώτους υποστηρικτές της τάσης του post – modern, εξέτασε το πολεοδομικό περιβάλλον του Las Vegas με την ίδια φιλολογική ακρίβεια με την οποία ο Letarouilly έκανε την απογραφή της Αναγέννησης στην Ρώμη. Μετά από αυτόν μια ακολουθία από αρχιτέκτονες ανέλυσε την αρχιτεκτονική διαλεκτικότητα και ειδικά εκείνη των πενήντα τελευταίων χρόνων, παρατήρησε με ενδιαφέρον αλλαγές που έκαναν οι ίδιοι οι κάτοικοι στα σπίτια τους καταγράφοντας, όπου ήταν δυνατόν, την πραγματική ενεργητική σχέση μεταξύ αυτών που καρπούνται την αρχιτεκτονική και των αρχιτεκτονικών προϊόντων με τα οποία ζουν από κοντά κάθε μέρα. Από αυτό το ξανανεωμένο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική σαν προϊόν συνόλου, γεννήθηκε μια ευαισθησία πολύ πιο βαθειά όσον αφορά το φαινόμενο της πόλης και ένας ορίζοντας έρευνας που δίνει στην αρχιτεκτονική την δυνατότητα του δημιουργείν κάνοντας χρήση στοιχείων (όπως η μεταφορά ο συμβολισμός, η σάτιρα κ.α) βασισμένων στο γούστο και την ευαισθησία των «κοινών θνητών», και όχι επάνω σε αφηρημένες ιδέες και έννοιες όπως εκείνες της μοντέρνας κίνησης.

 

Με τον τρόπο αυτό – λένε οι post – modernisti – δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε όλα τα στοιχεία που παρατηρούμε, μα απορρίπτουμε, κριτικάρουμε, διαλέγουμε, ξεκινώντας όμως πάντα από μια βάση γνώσεων η οποία περιέχει τα περισσότερα κοινά στοιχεία γούστου τα οποία είναι διαδεδομένα μέσα στην μάζα. Είναι ασφαλώς νωρίς για να πει κανείς πως θα είναι καμωμένη (εάν διαρκέσει φυσικά) η post – modern αρχιτεκτονική και κατά πόσον θα είναι διαφορετική από εκείνη την σημερινή καθ’ ότι μέχρι σήμερα έχουμε λίγα παραδείγματα μεμονωμένων κατασκευών. Πάντως κανείς δεν μπορεί να μας απαγορέψει στο να ελπίζουμε ότι μπορεί να είναι πιο κοντά στις επιθυμίες των ανθρώπων, και πιο κοντά στις περιγραφές των προφητών της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης.