Αρχιτεκτονική ως μέσον Επικοινωνίας

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

της Ξανθίππης, Μπιτσακάκη*

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΜΕΣΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙ.

Το παράδειγμα της Νέας Καγκελαρίας του Γ’ Ράιχ

Η τέχνη, σε όλες τις εκφάνσεις της, χρησιμοποιήθηκε από την εξουσία έχοντας ως σκοπό την εξαπάτηση του κοινού με την κατασκευή μιας πλαστής και καλλωπισμένης εικόνας, αντίστοιχης προς την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η αρχιτεκτονική και ο τρόπος με τον οποίο υπηρετούσε την ιδεολογία των φασιστικών καθεστώτων κατά τη διάρκεια  του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα τον ναζισμό. Οι έννοιες «πολιτική επικοινωνία» και «αρχιτεκτονική» είναι άρρηκτα συνδεμένες. Από τη μία, η αρχιτεκτονική τείνει να προκαλέσει αντιδράσεις με την επίκληση στο συναίσθημα, καθώς προσεγγίζει τα βιώματα των μαρτύρων ανακαλώντας έτσι τη συλλογική μνήμη της κοινωνίας. Από την άλλη μεριά, η πολιτική εμφανίζει τόσο μια πραγματιστική όσο και μια συμβολική διάσταση, όπου έννοιες και πρακτικές που σχετίζονται με το λόγο, τη δράση, την εξουσία και τη νομιμοποίηση αποδίδουν μεγάλη βαρύτητα στη διαμόρφωση και τη συγκρότηση του πεδίου της πολιτικής επικοινωνίας.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η γερμανική οικονομία μετατράπηκε εξ’ ολοκλήρου σε πολεμική, με την είσοδο του αρχιτέκτονα Άλμπερτ Σπέερ στην Κυβέρνηση. Εκμεταλλευόμενος τη θέση αυτή, προσπάθησε να ικανοποιήσει τους προσωπικούς του  στόχους και φιλοδοξίες, σχεδιάζοντας κτίρια που υπηρετούσαν έναν αρχιτεκτονικό σωβινισμό, αποσκοπώντας στην κατάδειξη της γερμανικής δύναμης προς τις αντίπαλες ξένες δυνάμεις αλλά παράλληλα και στον εκφοβισμό του γερμανικού πληθυσμού.

Χαρακτηριστικό έργο,  που υπηρέτησε αυτή τη λειτουργία, με την παρουσία του στο χώρο, ήταν η Νέα Καγκελαρία του Γ’ Ράιχ από τον Άλμπερτ Σπέερ, η οποία αποπερατώθηκε το 1939 (εικ. 1). Πρόκειται για εμβληματικά ογκώδη κτίρια που συνδέθηκαν με ένα τεράστιο κόστος κατασκευής, υποδηλώνοντας έτσι την δημοσιονομική ισχύ του ναζιστικού καθεστώτος.

Τα νέα κτίρια για το Τρίτο Ράιχ, εξέφραζαν το αυτοκρατορικό όραμα του Χίτλερ με σκοπό την αναγνώριση των αρχιτεκτονικών έργων της κλασικής αρχαιότητας. Η νέα Καγκελαρία στο Βερολίνο, δημιουργήθηκε από την μείξη αρχιτεκτονικών ρευμάτων, όπως του νεοκλασικισμού[1] και της αρτ ντεκό[2], σε συνδυασμό με  δωρικά και κορινθιακά κιονόκρανα (εικ. 2). Τα κτίρια αυτά, αποσκοπούσαν στη δημιουργία μίας νέας κοινωνικής τάξης.

Οι δαιδαλώδεις και οι επιβλητικές τους διαστάσεις, φανέρωναν τις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις των ναζί εκείνης της εποχής, οι οποίοι ήθελαν να δημιουργήσουν μια αυτοκρατορία όπως η Imperium Romanum διεκδικώντας περισσότερο χώρο και δύναμη. Η Νέα Καγκελαρία ήταν ένα επίμηκες κτίριο, το οποίο διαμορφώθηκε από μια σειρά αιθουσών περιμετρικά από το γραφείο του Χίτλερ. Το εξωτερικό του αποτελούνταν από λείες και λιτές γραμμές, οι οποίες συνοδεύονταν από σειρές ανοιγμάτων κατά μήκος του κτιρίου. Όσον αναφορά το εσωτερικό, η αισθητική του αντέγραφε χαρακτηριστικά του κλασικισμού.

Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσίαζε επίσης και  η αίθουσα συνεδριάσεων, η οποία ήταν η πιο κεντρική αίθουσα του κτιρίου, με συμβολικό χαρακτήρα, σχεδιασμένη με μία σειρά κατακόρυφων παραθύρων, που λόγω του ψυχρού κλίματος της Γερμανίας, ο φωτισμός ήταν ψυχρός, θέλοντας να εκφράσει τα ιδεώδη, αλλά και την ιδεολογία του ναζιστικού καθεστώτος (εικ. 3). Επίσης, άξιο θαυμασμού αποτελούσε η στοά (γνωστή ως αίθουσα των μαρμάρων) (εικ.4), που  οδηγούσε τον επισκέπτη στο γραφείο του Χίτλερ. Είχε σχεδιαστεί με μεγάλα μαρμάρινα ανοίγματα, σε όλο το ύψος του κτιρίου, προσφέροντας έτσι έντονες σκιές, με μία αίσθηση δραματικότητας, οι οποίες παρέπεμπαν στις καθολικές εκκλησίες.

Η αναλογική αρτιότητα των κλασικιστικών κτισμάτων, που εξωτερίκευε την άψογη αποτελεσματικότητα της εξουσίας ήταν απόρροια ενός σχεδίου που επιδίωκε την εθνική υπεροχή και την αντιμετώπιση των συλλογικών μειονεξιών. Σε αυτήν την αρχιτεκτονική υπήρξε μια διαρκής διαφήμιση του ευθυτενούς, καθώς και του ακαταμάχητου. Η ευθεία γραμμή, η οποία υπέστη τη βίαιη κατάχρηση από τα φασιστικά καθεστώτα, υποδήλωνε την έντιμη συμπεριφορά σε αντίθεση με το Μπαρόκ, που ενείχε τον ελιγμό. Η εξουσία βάδιζε σταθερά, προς ορισμένη κατεύθυνση, «ευθέως».

Θα πρέπει να σημειωθεί πως αυτή η εκμετάλλευση της τέχνης από την πλευρά της εξουσίας δεν αφορούσε μόνο τα απολυταρχικά καθεστώτα αλλά κάθε μορφή εξουσίας, ακόμη και τα σύγχρονα δημοκρατικά, σε αντίθεση όμως με αυτά, τα αυταρχικά, εκμεταλλεύτηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάποιων μορφών τέχνης, ακυρώνοντας την κριτική ανάλυση. Όλες οι τέχνες όπως η γλυπτική, η ζωγραφική, η μουσική ακόμα και η φιλοσοφική σκέψη, επηρεάστηκαν από αυτά. Ο ναζισμός οικειοποίησε την ταχύτητα, την αιχμηρότητα, τον εκσυγχρονισμό ακόμα και την χρωματική πανδαισία που εξέφραζε το Φουτουριστικό κίνημα, για να προβάλλει την ιδέα της ευθύτητας και της αποφασιστικότητας.  Γενικά, το ναζιστικό καθεστώς συνδέθηκε με την ευθεία και την ταχύτητα, εμφανιζόμενη πάνω σε οποιαδήποτε μέρος, (μάρμαρο, μέταλλο, πίνακας ζωγραφικής, αφίσα) που εικόνιζε τη βίαιη επέλαση. Αυτή η τεχνητή ρωμαλεότητα εξεικόνιζε το τότε εθνικιστικό πρόγραμμα.

Η αρχιτεκτονική λοιπόν, χρησιμοποιήθηκε από την εξουσία κατά την περίοδο της δικτατορίας προκειμένου να αναδείξει τη δύναμή της προς τις αντίπαλες ξένες δυνάμεις, αλλά ταυτόχρονα στόχευε και στον εκφοβισμό του γερμανικού πληθυσμού. Με αυτό το κίνητρο, σχεδιάστηκαν τα κτίρια της Νέας Καγκελαρίας, επηρεασμένα από τα ρεύματα του νεοκλασικισμού και της αρτ ντεκό. Το διaμήκες τμήμα τους, οι δαιδαλώδεις διαστάσεις καθώς και οι αυστηρές γραμμές του κτιρίου εξέφραζαν μια αυστηρή και απόλυτη αρχιτεκτονική όπως ακριβώς και οι ιδεολογίες του ναζιστικού καθεστώτος.

Επιμέλεια: Μπιτσακάκη Ξανθίππη

Εικονογραφική τεκμηρίωση:

Βιβλιογραφία:

  1. Lehrer, Steven (2006).Καγκελαρία του Ράϊχ και Führerbunker Complex . Μια διευκρινισμένη ιστορία της Seat του ναζιστικού καθεστώτος . Jefferson, NC: McFarland.
  2. Lehrer, Steven (2006).Καγκελαρία του Ράϊχ και Führerbunker Complex. Μια διευκρινισμένη ιστορία της Seat του ναζιστικού καθεστώτος . Jefferson, NC: McFarland.σελ. 117, 119.
  3. Σπέερ, Albert (1970).Μέσα από το Τρίτο Ράιχ . Νέα Υόρκη: Macmillan
  4. Taylor, Blaine.Hitler’s Headquarters: From Beer Hall to Bunker, 1920–1945
  5. Cowdery, Ray and Josephine. The New German Reichschancellery 1938–1945.
  6. Schönberger, Angela (1981). Die Neue Reichskanzlei Von Albert Speer. Zum Zusammenhang von nationalsozialistischer Ideologie und Architektur. Berlin: Berlin: Gebr.
  7. Scobie, Alex (1990). Hitler’s State Architecture: The Impact of Classical Antiquity. University Park and London: Pennsylvania State University Press.
  8. Taylor, Robert (1974). The Word in Stone. The Role of Architecture in the National Socialist Ideology. Berkeley: University of California Press.
  9. Speer, Albert (1940). Die Neue Reichskanzlei / Architekt Albert Speer. München: Eher Verlag
  10. Neubauer, Christoph (2010).Stadtführer durch Hitlers Berlin (Deutsch/English). Frankfurt
  11. Scobie, Alexander. Hitler’s State Architecture: The Impact of Classical Antiquity. University Park: Pennsylvania State University Press, 1990, σελ. 92.
  12. Ladd, Brian, The Ghosts of Berlin: Confronting German History In the Urban Landscape, ed. University Of Chicago Press, Chicago, 1998, σελ.129

Διαδικτυακές πηγές:

  1. https://invisiblelighthouse.wordpress.com/2014/07/18/%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1/ (πρόσβαση 01/2019)
  2. http://giparakis.gr/%CE%AC%CE%BB%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%84-%CF%83%CF%80%CE%AD%CE%B5%CF%81-o-%CE%B5%CE%BE%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%AF/ (πρόσβαση 02/2019)

https://invisiblelighthouse.wordpress.com/2014/07/18/%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B1/

[1] Αρχιτεκτονικό ρεύμα το οποίο ήταν ευρύτατα διαδεδομένο το δεύτερο μισό του 18ος αι. και έχει τις ρίζες του στο κίνημα του νεοκλασικισμού  με αναφορές στην αρχιτεκτονική της κλασικής Ελλάδας,  της Ρώμης, του Βιτρούβιου και του Αντρέα Παλάντιο.

[2] Art deco, ή αλλιώς της “διακοσμητικής τέχνης” ήταν ένα μοντέρνο καλλιτεχνικό κίνημα που κυριάρχησε κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και επηρέασε  πολλούς καλλιτέχνες, χαρακτηρίζοντας έτσι μία νέα εποχή.

Back to Top