Αυτός ο προ-σχεδιασμός στην περιορισμένη κλίμακα, Ένα σπίτι, για Δύο ανθρώπους, σε ένα Λόφο. Έξω από την Αθήνα, δεν παρουσιάζει γενικότερο ενδιαφέρον παρά μόνον για δύο λόγους: ο πρώτος είναι ότι γίνεται μια παρουσίαση του γενικώτερου οικιστικού προβλήματος, και ότι η διαδικασία ενός τέτοιου σχεδιασμού είναι εφαρμόσιμη και μέσα σε μια μεγάλη πόλη όπως η Αθήνα, ακριβώς γιατί η έρευνα από την οποίαν προέρχεται αναφέρεται βασικά στην κλίμακα της μεγάλης πόλης, όπου και ανήκει ουσιαστικά το πρόβλημα, και από άποψη κατοικίας και από άποψη σχεδιαστικής πολυπλοκότητας.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι μια μετατροπή-χρήση έρευνας σε σχεδιασμό δεν είναι καθόλου συνηθισμένη διαδικασία (Μητρόπουλος ΟΚΤ. 77, ΣΕΠΤ78). Η έρευνα στην περίπτωση εδώ είναι ένας συνδυασμός θεωρητικής δουλειάς (Δίκτυα Χώρου: Σχεδιασμός Οδολογικού Χώρου για τον Αστικό Άνθρωπο Μάρτιος 75, (2), και επι-τόπου – παρατηρήσεις (Δέκα Ήμι-Δημόσιοι Ιδιωτικοί χώροι εντοπίστηκαν στην ανώνυμη αρχιτεκτονική των Κυκλάδων-Μητρ. Ιούνιος 76, Μάιος 78).
ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ: Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΝΟΣ ΔΙΚΤΥΟΥ3
Γ.Σ. Μητρόπουλος1 (Πρώτο πλάνο)
Ν.Μ. κ. Μητρόπουλε, πόσο ορθολογιστικό βρίσκετε τον προσανατολισμό της οικοδομικής δραστηριότητας έτσι όπως έχει διαμορφωθεί ως σήμερα στον Ελληνικό χώρο;
ΜΙΤ Νομίζω δεν υπάρχει καμιά ουσιαστική πολιτική, και δημιουργείται πρόβλημα επίσης επειδή ο Δημόσιος φορέας είναι ανύπαρκτος, και νομίζω το θέμα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι βασικό, αλλά λείπει το οικονομικό και οι αποφάσεις, οι οποίες δεν μπορούν να παρθούν σε κάθε συγκεκριμένο χώρο. Από την μεριά των κατοίκων βέβαια, το θέμα της συμμετοχής των, δηλαδή να τοποθετήσουν το πρόβλημα όπως αυτοί το ζουν καθημερινά, καθώς επίσης κα κοιτάξουν αν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν μερικές προτάσεις, αυτό είναι κάτι το επίσης ανύπαρκτο. Νομίζω ότι ασχολούνται κάπου 7 Υπουργεία στην Ελλάδα με το οικιστικό θέμα, μια σειρά από Τράπεζες, και αρκετοί Οργανισμοί. Η διαφορά όμως είναι ότι όλη αυτή η δραστηριότητα είναι ασυντόνιστη και δεν υπάρχει κάποια κατεύθυνση στην οποίαν να διοχετευθεί κάποιο συμπέρασμα έρευνας.
Ν.Μ. Με τα γνωστά αποτελέσματα.
ΜΙΤ Με τα γνωστά αποτελέσματα! Από την δική μου προσωπική εμπειρία που έχω στον χώρο της Αθήνας, μου έχει κάνει εντύπωση ότι ενώ είναι η πρώτη φορά που έχω τόσες ανέσεις στην συγκεκριμένη κατοικία στην οποίαν βρίσκομαι, ζω όμως με τόση έλλειψη καλής καθημερινής ζωής: Το χάσμα δηλαδή, πολλών ανέσεων από την μια μεριά, και κακής καθημερινής ζωής από την άλλη. Με πολύ λιγότερες ανέσεις μπορείς να έχεις (και είχα επανειλημμένως) καλύτερη καθημερινή ζωή, εάν φυσικά ορισμένες άλλες προϋποθέσεις.
Γ. Σ. ΜΙΤ2 (Δεύτερο πλάνο)
Ν.Μ. Πόσο ικανοποιητική βρίσκετε την λειτουργικότητα της κατοικίας στην σημερινή Ελληνική μεγαλούπολη:
ΜΙΤ Ναι, δεν την βρίσκω καθόλου ικανοποιητική, φυσικά. Ένας τρόπος για να δει κανείς ο ίδιος γιατί δεν είναι ικανοποιητική, είναι αν εξετάσει τις διάφορες προσβάσεις που έχουν γίνει, προσπάθειες που έχουν γίνει, ή, που θα έπρεπε να γίνουν για να λυθεί το πρόβλημα. Αφού έχει τεθεί πλέον σαν πρόβλημα. Ένας τρόπος είναι αν δούμε την κατοικία ή σαν κοινωνική παροχή, ή σαν ένα στοιχείο μέσα σε μια ελεύθερη αγορά4. Εάν τώρα την δούμε μέσα στην ελεύθερη αγορά, όπως και υπάρχει, να δούμε μήπως υπάρχουν σ’ αυτές τις άλλες χώρες άλλες κοινωνικές παροχές οι οποίες δημιουργούν μια ισορροπία με το θέμα της κατοικία. Επίσης, π.χ. αν ο μισθός είναι καλύτερος ή χειρότερος στην άλλη χώρα με την οποίαν κάνουμε σύγκριση. Η λέξη «κατοικία» μόνο και μόνο, όπως και η λέξη «οικόπεδο», στην Ελλάδα θυμίζει μια σειρά από άλλες λέξεις συμβολικά φορτισμένες, όπως: αποκατάσταση, αποταμίευση, σιγουριά, προίκα, που μας δείχνουν πως έχουμε συγκεντρώσει την έννοια «κατοικία» στο κεφάλι μας, σαν πολίτες, αλλά και σαν εξουσία.
Την κατοικία στην Ελλάδα θα μπορούσε να τη δει κανείς σε σχέση με τον ήλιο στην Ελλάδα, την ενέργεια του ήλιου,5δηλαδή εξετάζοντας το ένα ζήτημα, να λύσουμε το άλλο πρόβλημα. Θα μπορούσε να περάσει και σαν σχέση με το κυκλοφοριακό, δηλαδή αν πάρουμε τον κάτοικο και σαν αυτοκινηστή6. Έναν άνθρωπο ο οποίος για να είναι αυτοκινηστής οι πιθανότητες είναι ότι ήδη έχει μια κατοικία, καμιά φορά έχει και δεύτερη7, ή δεύτερο αυτοκίνητο μέσα στην ευρύτερη οικογένεια, ή τρίτο οικόπεδο, και είναι βασικά ένας άνθρωπος ο οποίος φεύγει συνέχεια από τον χώρο στον οποίον κατοικεί8. Φεύγει (με το αυτοκίνητο του) στο τέλος της βδομάδας για το Λουτράκι, στο τέλος του χρόνου για την Βόρεια Ιταλία.
Ν.Μ. Δηλαδή, στον Ελληνικό χώρο παρατηρούμε τώρα τελευταία όλο και μια μεγαλύτερη τάση για έξοδο. Δεν τον κρατά το σπίτι…
ΜΙΤ Ακριβώς, Αλλά μπορεί κανείς να το πιάσει από το πιο βασικό σημείο, την κατοικία: το θέμα της Στέγασης. Δηλαδή, όπως όταν βρέχει έχεις μια καμπαρτίνα, ένα καπέλο, ένα κάλυμμα δηλαδή, στην περίπτωση της Ελλάδας υπάρχει σε μεγάλη κλίμακα πρόβλημα Στέγασης, όπου σε ένα πρώτο επίπεδο η ερώτηση είναι αν έχει κανείς σπίτι. Δηλαδή αν έχει κάπου να μπει μέσα9.
Ν.Μ. Πρωταρχική κάλυψη, βασικές ανάγκες.
ΜΙΤ Αυτή είναι η πρώτη. Και μετά, αφού το έχει το σπίτι, η δεύτερη ερώτηση, αν αυτό το σπίτι είναι καλής ποιότητας. Δηλαδή, πολύ συχνά, το σπίτι το οποίο έχει, δεν έχει νερό, ή αποχέτευση, ή ηλεκτρικό, καμιά φορά δεν έχει κουζίνα. Καμιά φορά, η σκεπή που έχει, αφήνει τα νερά της βροχής να περάσουν, και ένα πρόσφατο παράδειγμα που έχω είναι της Αλοννήσου. Ο Νέος (κατ’ ευφημισμόν) Οικισμός της Αλοννήσου δεν έχει πολλά απο τα προηγούμενα που σας ανέφερα.
Γ.Σ. Μητρόπουλος3 (Τρίτο Πλάνο)
Ν.Μ. κ. Μητρόπουλε, κλείνοντας, θα μπορούσατε να μας επισημάνετε τα βασικά προβλήματα των Ελληνικών μεγαλουπόλεων;
ΜΙΤ Νομίζω ότι μπορεί και κάποιος που δεν έχει ασχοληθεί, μέσα από την δουλειά του πάνω σ’ αυτό, να τα καταλάβει τα προβλήματα, αν δει την κατοικία του, π.χ., όχι σαν ένα μεμονωμένο χώρο αλλά σαν ένα χώρο ο οποίος αναμφισβήτητα, είναι συνδεδεμένος με την καθημερινή του ζωή, την εβδομαδιαία του ζωή, την μηνιαία του ζωή κλπ. Στην δική μου δουλειά η κατοικία δεν είναι παρά ένα μικρό σημείο ενός Δικτύου. Σαν μια γραμμή δηλαδή10, το Δίκτυο, όπου κάθε μέρα ο άνθρωπος το διασχίζει κατά μήκος. Πάνω σ’ αυτή τη γραμμή10, ο άνθρωπος κινείται μέσα στον χώρο, και για ένα ωρισμένο χρονικό διάστημα μόνο βρίσκεται στην κατοικία του10. Εάν λοιπόν οι συνθήκες όλου του Δικτύου αυτού είναι καλές, όπου ο άνθρωπος ξεκινάει μεν από την κατοικία του αλλά περνάει από εργασία, ψυχαγωγία, κοινωνικές υπηρεσίες, περνάει τον δρόμο απέναντι, καταλαβαίνετε (!) αν κινδυνεύει να περάσει τον δρόμο απέναντι, είναι περιττό όλες οι ανέσεις μέσα στο σπίτι! Και κατ΄ αυτόν τον τρόπο περνούμε, σε μια, αυτό που λέμε, Μάκρο-Αρχιτεκτονική κλίμακα, δηλαδή πέρα από το σπίτι, και Μικρο-Πολεοδομία, δηλαδή όχι Πολεοδομία που την βλέπουμε σαν από αεροπλάνο, αλλά μια πολεοδομία η οποία είναι στην κλίμακα της αντίληψης του ανθρώπου: Η αντίληψη με αυτιά, με μάτια, με την μύτη, που μυρίζει τα καυσαέρια…
Ν.Μ. Δηλαδή πράγματα που την αναγκαιότητα και την χρήση τους αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε μόλις πρόσφατα.
ΜΙΤ Ναι, το ξέραμε το πρόβλημα. Αλλά, έπρεπε να βρεθεί η Εξουσία σε μεγάλη πίεση από την κοινή γνώμη για να αναγκαστεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, δηλαδή ότι υπάρχει πρόβλημα.
Ν.Μ. Και από την στιγμή που υπάρχει πρόβλημα οπωσδήποτε θα βρεθεί τρόπος για μια λύση.
ΜΙΤ Ναι, τρόποι μπορεί να βρεθούν, νομίζω όμως ότι για τις λύσεις θα χρειαστεί πολύ κουράγιο και από την μεριά των πολιτών, οι οποίοι θα πρέπει να συμμετέχουν11 στη δράση αυτή για να δοθούν οι λύσεις, όχι για να βρεθεί η τεχνική λύση, αλλά για να εφαρμοστεί η τεχνική λύση, γιατί αυτό είναι το βασικό. Νομίζω ότι οι λύσεις είναι οδυνηρές, γι’ αυτό δεν συμβαίνουν εύκολα12. Όπως και με το Κυκλοφοριακό, το ίδιο και με τα Πανεπιστήμια, οι λύσεις υπάρχουν, είναι γνωστό πως τα Πανεπιστήμια, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν! Αλλά, θα χρειαστούν μεγάλες αλλαγές.
Ν.Μ. Και προσπάθεια.
ΜΙΤ Ναι13. Είναι βασικό, ο τρόπος ζωής, που θα κάνει πραγματοποιήσιμες τις τεχνικές λύσεις που ξέρουμε ότι υπάρχουν, για να έχουμε μια καλύτερη καθημερινότητα.
Ν.Μ. (Στην κάμερα:). Τέλος.
Γ.Σ Ευχαριστώ
ΜΙΤ Ευχαριστώ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΠΕΛΑΤΗ – ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Το πώς φτάνεις και κυκλοφορείς σ’ αυτό το σπίτι14, είναι και σειρά από χορο-και-θέατρο (Εικόνες 1,2) όπου γίνεται παραλληλισμός του θεάτρου με την δρασρηριότητα της Επικοινωνίας, και του χορού με την δραστηριότητα της Κίνησης μέσα στον χώρο. Το βάδισμα δηλαδή, σαν ένα είδος χορού, βάζοντας το ένα πόδι μπροστά από το άλλο, με το γνωστό διαδοχικό ρυθμό (Μητρ. Ιούνιος 76, Καλοκαίρι – Φθιν. 78 και Ekistics 79).
Εικ. Ι. Το μακρόστενο οικόπεδο, και η πρόταση για το σπίτι (και την πλατφόρμα), στην άκρη, στο τέλος της ανηφόρας.
Εικ. ΙΙ Στο τέλος της ανηφόρας η πλατφόρμα: Συνεχίζει μέσα στο σπίτι μέσω του Ανοικτού Προθάλαμου, και είναι αφετηρία και για το υπόλοιπο οικόπεδο. Η πλατφόρμα βλέπει στο Νότο.
Ο σχεδιασμός αυτός βασίζεται καθοριστικά στις Δραστηριότητες (κίνηση και Επικοινωνία) και όχι π.χ. στα Σύμβολα, ή Υλικά, ή Κλίμα, ή Οικονομικές δυνατότητες (Μητρ. Σεπτ. 78), μην ξεχνάμε άλλωστε τις συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ τους έτσι κι’ αλλιώς.
Με την Κίνηση και Επικοινωνία15 βρισκόμαστε ήδη στις επικράτειες της Ψυχολογίας και Κοινωνιολογίας (Μητρ. Νοέμβριος 77). Πρίν εντυπωσιαστούμε αποπροσανατολιστικά ο Hill (1977) βάζει τα πράγματα στην θέση τους: «Μέχρι τώρα, οι προσπάθειες του σχεδιαστή να τυποποιήσει ένα δημιουργικό σύνολο παραστάσεων του χώρου, με το οποίο να φτιάχνει και προγραμματίζει μελέτες-έργα με βάση τον πεζό άνθρωπο (π.χ. Lynch 60, Thiel 61, Halprin 65, Noe και Aberuathy 66, Simonds 74, Foster 74, Mitropoulos 75) δεν έχουν ισάξια να αντιμετωπισθεί από περιβαλλοντικούς επιστήμονες με εμπειρικά επιβεβαιωμένη, ολιστική αντίληψη της; Σχέσης μεταξύ πεζού και περιβάλλοντος, και η οποία αντίληψη, ο σχεδιαστής υποψιάζεται σωστά ή λάθος, μπορεί να βρεθεί μέσα από έρευνα κατεύθυνσης Άνθρωπος – και – Περιβάλλον.
Συνεχίζοντας τώρα τον χορό- και – θέατρο ανεβαίνεις στην πλατφόρμα (εικόνα 2) και προχωρόντας προς τον όγκο του σπιτιού, έχοντας τον τοίχο της πλατφόρμας στα δεξιά σου, βρίσκεσαι απέναντι σε δύο στοιχεία του σχεδιασμού: τον Ανοικτό Προθάλαμο16 και την σκάλα – που – δεν – πάει – πουθενά (Εικόνα 6), και τα δύο βασισμένα σε παραστάσεις στις Κυκλάδες (Εικόνα 7, 8 βλέπε Μητρ. Ιούνιος 76 και επίσης Εικόνες 9, 10, 11, 12, βλέπε Μητρ. Καλοκαίρι – Φθινόπωρο 78). Η σκάλα – που – δεν – πάει – πουθενά που σταματά μετά λίγα σκαλιά, μπορεί μελλοντικά να συνεχίσει και να φτάσει μέχρι την πόρτα στην πρόσοψη του πρώτου ορόφου17 που οδηγεί μέσα από διάδρομο σε μελλοντική προέκταση στο πίσω (βόρειο) μέρος του σπιτιού.
Συνεχίζοντας τώρα από τον Χώρο Επικοινωνίας Ανοικτό Προθάλαμο, ανεβαίνεις, μέσα από εσωτερική σκάλα, στον πρώτο όροφο, σε έναν επίσης Χώρο Επικοινωνίας (Εικόνα 14), βασισμένον και αυτόν σε μια ποικιλία αντιληπτικών επιπέδων Μαζί / Χωριστά (Μαζί ακουστικά, Χωριστά οπτικά, ή Μαζί ακουστικά και οπτικά, αλλά φυσική – επαφή – εκτός αν πάς εκεί, κλπ (18 Μητρ. Ιούνιος 76). Είναι δύο παράθυρα εσωτερικά που λειτουργούν σαν εξωτερικά (Εικόνα 15, βλέπε Μητρ. Καλοκαίρι – Φθινόπωρο 78, και Μητρ. Σεπτ. 78). Όταν στέκεσαι απέναντι στα δύο παράθυρα (Εικόνα 16) βλέπεις μέχρι και κάτω στον Ανοικτό Προθάλαμο. Στην μακέτα φαίνονται (Εικόνα 17, ίδια όψη με Εικ. 15) όσα αναφέρονται παραπάνω.
Γυρίζοντας την μακέτα (κλίμακα 2 / 100) με φόρα ίδια με αυτής των δεικτών του ρολογιού (Εικόνα 18) έχουμε κάτω δεξιά την πρόσοψη της εισόδου, με Ανοικτό Προθάλαμο και σκάλα – που – δεν – πάει – πουθενά, και πάνω αριστερά έχουμε τον διάδρομο που οδηγεί από την πόρτα (παράθυρο μόνον τώρα) της πρόσοψης, στην μελλοντική προέκταση στο (Βόρειο) πίσω μέρος του σπιτιού. Κάτω αριστερά είναι το Living. Γυρίζοντας ξανά την μακέτα (Εικόνα 19) έχουμε κάτω μπροστά μας τον Ανοικτό Προθάλαμο, πάνω από το οποίο είναι το κοινό μπάνιο, με δύο πόρτες που οδηγούν στα δύο δωμάτια (ύπνος – γραφείο) εκείνου δεξιά, εκείνης αριστερά. Κάτω από το δωμάτιο εκείνου είναι η κουζίνα.
Ο όγκος του σπιτιού (Εικόνα 17, 2) είναι ένα κύβος που αποτελείται ο ίδιος από 8 μικρότερους ίσους κύβους (Εικόνες 20, 21, 22, 23 δείχνουν, με φορά αντίθετη αυτής των δεικτών του ρολογιού, τις τέσσερις προσόψεις αρχίζοντας από αυτήν της εισόδου). Οι μέχρι τώρα διαστάσεις (οι τελικές θα είναι μετά σειρά αποφάσεων με πελάτη – χρήστη) είναι 8-11 μέτρα ή κάθε πλευρά του κύβου.
Προσόψεις, Τομές, Κατόψεις, θα σχεδιαστούν με βάση αυτή την μακέτα.
Όμως εκτός του κύβου, ο χρήστης μπορεί να διαλέξει μια από δύο άλλες φόρμες (Εικόνα 24) οι οποίες φαίνονται πιο «τελειωμένες», αλλά δεν έχουν τις δυνατότητες αλλαγής που έχει ο κύβος. Ή ακόμη να διαλέγει μια τέταρτη φόρμα. Αφορμή αυτή τη φορά, δηλαδή με όχι αναγνωρίσιμη φόρμα, γιατί με απογυμνωμένα πλέον τα δίκτυα, χώρου και επικοινωνίας, περνούμε στην αστική κλίμακα, όπου είναι και ο βασικός ρόλος του σχεδιασμού με δίκτυα.
ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ – ΣΤΟ – ΛΙΟΠΕΣΙ
ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΠΙΤΙ – ΣΕ – ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ
Την Άνοιξη του 76, με λίγες μέρες μπροστά του, έμαθε για τον διεθνή διαγωνισμό Shinkenchikn Residental Comp. 76, αθλοθετημένο από το Japan Architect (κριτική Επιτροπή ο Richard, (όχι L), Meier, και το βραβείο πήρε ο Peter Smithson, Αγγλία). Με θέμα «Σπίτι Σε διασταύρωση», ο Κανονισμός 3(από 7) ήταν: Ο σχεδιαστής πρέπει να αναφέρεται στην διασταύρωση κατά τρόπον ώστε, να δημιουργούνται δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι! Δηλαδή, Κίνηση – διαμέσου – του χώρου, και Επικοινωνίας.
Χρησιμοποιόντας έτοιμο το στοιχείο (Εικ. 14, 15) «Δύο εσωτερικά σαν εξωτερικά παράθυρα και ο κάτω όροφος», έχουμε (Εικ. 25) τα δύο παράθυρα να βλέπουν στην εξωτερική πόρτα, στην οποίαν έρχεται κανείς ανεβαίνοντας μια μικρή και μια μεγάλη σκάλα (Εικ. 26). Είναι ένα σπίτι «καβάλα» πάνω σ’ ένα δίκτυο. Σ’ αυτή την περίπτωση σε 
απομονωμένο κομμάτι ενός δικτύου στην στοά Μπροντγουαίη (Εικ. 27) στο οικοδομικό τετράγωνο Πατησίων – Κεφαλληνίας – Τρίτων – Αγ. Μελετίου.
Η δουλειά έγινε επί τόπου (Εικόνες 27, 28, 29, 30, αναφέρονται στον χάρτη, Εικ. 31) και κατ’ ευθείαν σε μακέτα 2/100. φθάνεις στην σκάλα και από την είσοδο Κεφαλληνίας (Εικ. 3219), βλέπεις επάνω τα δύο παράθυρα (Εικ. 33), και ανεβαίνοντας στην εξώπορτα και γυρίζοντας της την πλάτη έχεις απέναντι σου τα δύο παράθυρα (Εικ. 34) και αν συνεχίσεις στο εσωτερικό, μπορείς να κοιτάξεις από το ένα παράθυρο στο άλλο (Εικ. 35) και κάτω τις δύο σκάλες και την στοά Μπροντγουαίη (Εικ. 36).
Υπάρχουν πολλές στοές (στην Αθήνα τουλάχιστον 150) αλλά όχι αρκετές, και ιδίως όχι συνδεδεμένες μεταξύ τους. Οι δρόμοι είναι επικίνδυνοι, και η προστασία από βροχή ή ήλιο ευπρόσδεκτη. Ένα σχεδόν συνεχές δίκτυο στοών θα μπορούσε να είναι μια (υπό περισσότερες) δομές της πόλης. Το δίκτυο αυτό για την Αθήνα δεν το έχω δουλέψει περισσότερο, αλλά ανήκει βέβαια στο ίδιο σκεπτικό με το Μ.Σ.Τ. (Μητρ. Ιούλιος – Αυγ. 77 Μαρτίνου και Μητρ. Μάης 77, και ΚΕΡΔΟΣ 78. Επίσης Μητρ. Μάρτιος 78). Το επίκαιρο θέμα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σαν προσπάθεια εφαρμογής Δικτύων Χώρου και Πειραματικού Σχεδιασμού 9για ορισμούς βλέπε την τελευταία από τις προηγούμενες αναφορές) θα μπορούσε να είναι ακόμη και 4 Σχολεία μέσα στην πόλη, ή Μια Ομάδα Σπιτιών, ή Μια Εκκλησία και πάντα με έντονη την εντύπωση ότι ο ισχύων ορισμός της Πολεοδομίας είναι ξεπερασμένος, ή και ακόμη ότι δεν ίσχυε ουσιαστικά ποτέ20.
Ο άνθρωπος της πόλης στην εποχή μας έχει έντονη την ανάγκη της απομόνωσης όταν την θέλει21, (Χωριστά) και της επικοινωνίας, όταν την θέλει (Μαζί). Αυτή η αντίφαση πιστεύεται ότι είναι ένα απαραίτητο συστατικό στον σχεδιασμό. Με τέτοια έκφραση σε χώρο είναι οι ημι-δημόσιοι / ιδιωτικοί χώροι. Οπωσδήποτε στο παράδειγμα εδώ (στην Μητροπολιτική κλίμακα) το σπίτι παραμένει μόνο του, αν και «καβάλα» πάνω στο δίκτυο ή έστω κομμάτι δικτύου. Όμως οι ημι – δημόσιοι / ιδιωτικοί χώροι στην κλίμακα αυτή δείχνουν την χρησιμότητα τους κυρίως σε Ομάδα Σπιτιών (Μητρ. Μάιος 78) όπου είναι απαραίτητη προϋπόθεση ένας βαθμός κοινωνικής ζωής22.
Σημειώσεις
1. Ο ΜΙΤ τελείωσε την Διδακτορική του διατριβή Δίκτυα Χώρου το 1974 στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, δίδαξε δύο φορές, σαν Ειδικός Επιστήμων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και παρουσίασε δουλειά του σε δύο εκθέσεις στις Βρυξέλλες, και δύο στην Αθήνα. Από τον Οκτώβριο ’78 συνεχίζει τις έρευνες του σε Εφαρμογές Κοινωνικής Ψυχολογίας, σαν Visiting Scholar και Ford Fourdation
2. Fellow, στο Μ.Ι.Τ., Cabridge, Mass. Η διατριβή υπάρχει στις Έδρες Καθηγητών Ι. Λιάπη (ΕΜΠ), και Δ. Φατούρου (ΑΠΘ)
3. Μαγνητωφώνηση συνέντευξης 24/5/78 για «Έρευνα» ΕΡΤ, μέσα στον χώρο της έκθεσης του ΜΙΤ, Μικτά Μέσα, στην ΓΚΑΖΕΤ. Επιμέλεια Νάσσια Μιχαλοπούλου, σκηνοθέτης ο Γιάννης Σμαράγδης. Στην εκπομπή της 29/6 παρουσιάστηκαν και οι απόψεις των : Νίκος Γράτσιος (Πρόεδρος Συλλ. Πολιτ.Μηχ), Αριστείδης Τσιμπλάκος (Γεν. Γραμμ. Υπ. Δημ. Έργων), Αλεξ. Γαρδέλης (Δήμαρχος Αμαρουσίου), Άλκης Τζαμτζής (Δήμαρχος Χαλανδρίου).
4. «Θα ακριβύνουν τα διαμερίσματα και θα οξυνθεί ακόμα περισσότερο το πρόβλημα της στέγης με τη μείωση του όγκου των οικοδομών για κάθε οικόπεδο.
Αυτό υποστήριζαν μηχανικοί και κατασκευές μολονότι δεν παραγνωρίζουν το γεγονός ότι με τη μείωση αυτή, μειώνεται και η πυκνότητα του πληθυσμού στις αστικές περιοχές, επεκτείνεται το πράσινο και αντιμετωπίζεται, ως ένα βαθμό, και το κυκλοφοριακό πρόβλημα».
(Πρωινή Ελευθεροτυπία 14/5)
5. Εκτός από το να ζεστάνεις νερό με τον καθημερινό ήλιο, μπορείς να φυτέψεις λαχανικά και μέσα σ’ ένα συρτάρι, ή να χτίσεις ένα τοίχο από μποτίλιες (καλύτερα με ειδικά κατασκευασμένες Heineken), και πολλές άλλες προσπάθειες μη χρησιμοποιώντας υψηλή τεχνολογία, και άλλες χρησιμοποιώντας: προκατασκευασμένες μονάδες που συνδυάζει ο χρήστης. Ακόμα και το μεθάνιο βόθρων είναι χρήσιμο, (θυμόμαστε το μεθάνιο τριών βόθρων μεγάρου Σταδίου 60 που προκάλεσε θάνατο, τραυματισμούς και ζημιές;!)
6. «Με βασικό σύνθημα – στόχο την αποτροπή νέων επιβαρύνσεων του αυτοκινήτου και την γενικότερη αλλαγή της πολιτικής στον τομέα του Ι.Χ. έχει προγραμματιστεί από το Σύνδεσμο Ι.Χ. και το Ινστιτούτο Προστασίας Καταναλωτών μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας των ιδικών αυτοκινήτων την Τετάρτη, 5 Ιουλίου».
(Καθημερινή 9/6)
«Και επειδή όλα τα μέτρα που προτείνουν τα υπουργεία, η Τροχαία, η ΕΛΠΑ, οι συγκοινωνιολόγοι, θα εφαρμοστούν (αν εφαρμοστούν) μετά από αρκετά χρόνια… ενώ εσείς θέλετε προστασία της ζωής σας τώρα…Η μόνη άμεση λύση είναι ένας καλός «θώρακας».
Εμείς σας προτείνουμε κάτι περισσότερο: ένα πραγματικό θωρηκτό. Το Ρενώ 20».
(Διαφήμιση της RENAULT, Πρωινή Ελευθεροτυπία 21/5)
«Έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκινητικών δυστυχημάτων στον κόσμο. Τη μεγαλύτερη αναλογία από νεκρούς και τραυματίες ανά 10.000 αυτοκίνητα. Και ο αριθμός κάθε χρόνο αυξάνει».
(Καθημερινή 1/6)
7. «Πιστεύουμε ότι το οικιστικό χάος στο οποίο βρίσκεται η χώρα μας απαιτεί συστηματικότερη και προσεκτικότερη αντιμετώπιση. Διαφορετικά όπως πάμε θα καταστραφεί και η υπόλοιπη Ελλάδα. Γιατί με την αύξηση του τουριστικού ρεύματος και την ανάγκη για δεύτερη εξοχική κατοικία κατακλύζεται κάθε γωνία της χώρας με κάθε μορφής και προσελεύσεως κτίσματα. Και το υπουργείο αντί να ελέγξει και να συστηματοποιήσει τις οικοδομικές εργασίες καταργεί και τους λίγους περιορισμούς που ήλεγχαν ως τώρα την εισβολή του ακαλαίσθητου μπετόν στους παραδοσιακούς μας οικισμούς. Στη Σίφνο, στην Πάρο, και στην Μύκονο».
(Καθημερινή 13/6)
Σημ: Επειδή και ο συγγραφέας, και ο πιθανός αναγνώστης του άρθρου αυτού, (αλλά και του ανώτερου) ανήκουν στην κοινωνική τάξη που συνήθως τους επιτρέπει μια δεύτερη κατοικία στην Σιφνο/Πάρο/Μύκονο, καλό θα ήταν να υπενθυμίζουμε την ανάγκη να ρωτηθούν οι ίδιοι οι Σιφναίοι/Παριώτες/Μυκονιάτες.
8. Μια καινούργια έκφραση: Στην Ελλάδα υπάρχουν γύρω στα 3000 με 4000 τροχόσπιτα, και ο ρυθμός αύξησης είναι 500 έως 800 το χρόνο.
9. Σχετικά με τον στόχο κάθε άνθρωπος να έχει το δωμάτιο του, και εξετάζοντας πόσα δωμάτια αντιστοιχούν σε πόσους κατοίκους, στην Ελλάδα έχουμε τα μισά από ότι έχουν στην Ιταλία, και το 1/3, ή και λιγότερο σε περιπτώσεις σε σχέση με χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης. Βέβαια δημιουργείται η ερώτηση κατά πόσο είναι σωστό να γίνεται η σύγκριση με χώρες της Β.Δ. Ευρώπης, ένα ευρύτερο πρόβλημα.
10. (Κάνοντας τις ανάλογες χειρονομίες για «γραμμή», και «σημεία»).
11. Αν ο κάθε πολίτης ήταν προετοιμασμένος να πληρώσει το αντίτιμο για καλύτερη καθημερινότητα, συμμετέχοντας ενεργά, θα μπορούσε να ξεπεραστεί η συνεχής αναφορά στην ξένη εξάρτηση, στην κυβέρνηση, στην προοδευτική εξουσία, και σε όλους τους αρμόδιους, ώστε να βρεθούν ενδιάμεσα επίπεδα δραστηριοποίησης. Μια μεμονωμένη ένδειξη είναι η Ε.ΠΟΙ.ΖΩ. (3ης Σεπτεμβρίου 13, τηλ. 5236141, Ένωση για την Ποιότητα Ζωής), που νωρίς το καλοκαίρι ίδρυσε Γραφείο Πληροφοριών και Εξυπηρετήσεως κατά της Γραφειοκρατίας (η τελευταία παραμένει αναμφισβήτητο εργαλείο κάθε εξουσίας σε κάθε πολίτη). Την γενικότερη κατάσταση την εξέφρασε ένα θέατρο του χειμώνα που πέρασε: Εσύ θεατή ήρθες εδώ για να ξεχάσεις, και την ησυχία σου δεν θες να χάσεις…
12. Υπάρχουν βέβαια και άλλες απόψεις, όπως γράμμα-άρθρο στην Καθημερινή 17/5, Πρόταση για μια Σύγχρονη Πόλη: Μπορεί να σωθεί (η Αθήνα) και εντελώς ανώδυνα…και όλα αυτά με πάρα πολύ απλό τρόπο και χωρίς να ζημιωθεί κανείς…Με λίγα λόγια, χωρίς να χάσει κανείς τίποτα.
13. Αλλά οι προσπάθειες κρατιούνται σ’ αυτό το επίπεδο:
«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 18 Φεβρουαρίου. Του ανταποκριτή μας. – Η εξωτερική όψη των πανεπιστημιακών κτιρίων δεν καλύπτεται από το πανεπιστημιακό άσυλο, αλλά υπόκειται στις διατάξεις του ΓΟΚ και στις αστυνομικές διατάξεις περί καλλωπισμού κλπ. και κατά συνέπεια συνιστά παράβαση ή ανάρτηση πάνω ή η αναγραφή συνθημάτων στους χώρους αυτούς. Τούτο γνωματεύει ο εισαγγελέας Πρωτοδικών κ. Πέτρος Τσαπικούνης μετά από ερώτημα του τέταρτου αστυνομικού τμήματος…»
(Βήμα 19/2)
14. Ο «πελάτης» ήταν ένα ζευγάρι πάνω από τη μέση ηλικία, χωρίς παιδιά. Είχαν εκείνος και εκείνη ξεχωριστές εργασίες και συγκεκριμένες κοινές επίσης. Το σπίτι, μετά από προσωπικές παρατηρήσεις, έπρεπε να λειτουργεί και σαν καταφύγιο αλλά και πολύ συχνά, και στις δύο εποχές, να δέχεται ένα μικρό αριθμό ανθρώπους. Ενώ σε περιπτώσεις, στην ζεστή ιδίως εποχή, ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό. Ο λόγος που μου ζητήθηκε το καλοκαίρι του 75, να κάνω μια πρόταση, ενώ ήδη σχέδια ήταν: «Μας έκανε ακριβώς ότι του ζητήσαμε». Ο λόγος που η πρόταση μου δεν έγινε, προφανώς δεκτή δεν μου είναι γνωστός.
Ενώ όμως το χτίσιμο ενός σχεδίου αποτελεί χρήσιμη ανάδραση και από άποψη της «μακέτας» ένα – προς – ένα, και την μετά κατοίκηση, ο ίδιος ο σχεδιαστής αποτελεί αυτοτελή διαδικασία (σχετικά με Έρευνα και Πρακτική, βλέπε Μητρ. Οκτ. 77, και Μάρτιος 78).
15. Η μελέτη της Κίνησης και Επικοινωνίας άρχισε από τα φοιτητικά χρόνια (Μητρ. Σεπτ. 69, Εικ. 3) και οργανώθηκε κατόπιν στην μεταπτυχιακή και μεταδιδακτορική έρευνα (Εικόνες 4, 5). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι από τα 4 Στοιχεία της Συμβολικής Απεικόνισης για Σχεδιασμό (Μητρ. 74) δηλαδή το Αλληλοδιαδοχικό, ο Σωλήνας, το Δυαδικό, και η Τομή Προοπτική, μόνον το πρώτο χρησιμοποιείται εδώ, και γενικά στην κλίμακα Ένα σπίτι.
16. Ο Ανοικτός Προθάλαμος είναι ένας (από τους δέκα) τύπους Χώρου Επικοινωνίας (Εικ. 5) δηλαδή, που αποθέτει μια ανθρώπινη σχέση ή την δυνατότητα ύπαρξης της, και είναι δομημένο σε μια ποικιλία αντιληπτικών επιπέδων.
Εικ. 3. Λεπτομέρεια από Σχολείο – σαν – Δίκτυο. (Θέμα 4ου Έτους, Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών 1969-70: Σχολείο).
Εικ. 4. Κίνηση και Επικοινωνία (Μητρ. Μάιος 78, και εκπομπή – Δελτίο Μάιος 76).
Εικ. 5. Οι τρείς χώροι Συμπεριφοράς, και ο Ευκλίδειος Χώρος (Μητρ. Μάιος – Ιούνιος 76, Καλοκαίρι – Φθινόπωρο 78)
17. Η πόρτα (Εικόνα 13) λειτουργεί τώρα σαν παράθυρο, επειδή ανοίγει το πάνω μέρος μόνο – το τελάρο του παραθύρου είναι ανεξάρτητο της κάσσας της πόρτας η οποία προς το παρόν παραμένει κλειδωμένη.
18. Η διάρθρωση των περισσωτέρων διαμερισμάτων που βλέπει κανείς παραμένει για μένα ένα μυστήριο. Είναι μια πολυπλοκότητα τύπου «θορύβου», όπου καμιά πληροφορία δεν γίνεται κατανοητή.
19. Για τις φωτογραφίες χρησιμοποιήθηκε Modelscope Specfield MK IV(L=10 ίντσες, d = 10 mm).
20. Εκτός από την πολεοδομία – από – αεροπλάνο υπάρχει και η πολεοδομία – του – τι – δεν – επιτρέπεται. Εκδεικτικό της τελευταίας ήταν το σταμάτημα από την αστυνομία της «Ντενεκεδούπολης» της Ειγενίας Φακίνου στο Κύτταρο, για το έργο δεν παιζόταν σε «αίθουσα θεατρική». Ο Λαδένιος άλλωστε το έλεγε στο ίδιο το έργο: απευθυνόμενος στον Σαρδέλλα, στην Μηλίτσα, στο οκέυ – μπάμ – μπάμ και τους άλλους).
Να μην τραγουδάτε!
Να μην χορέυετε!
Να μην μιλάτε πάνω από δύο!
Να μην πηγαίνετε ταξίδια!
Να μη λέτε το γράμμα Ρ, γιατί δεν μ’ αρέσει!
Η μεγαλύτερη γιορτή θα είναι η σημερινή μέρα!
Αυτά για την ώρα.
21. Αντίθετα, η απομόνωση που δεν την θέλεις είναι μεγάλη. Όμως δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 2/3/78: Φιλοπρόοδος δήμαρχος αθηναϊκής συνοικίας τοιχοκόλλησε πρόσφατα στις πολυκατοικίες της «επικρατείας» την ανακοίνωση με την οποία καλεί τους ενοίκους να αντιδράσουν στην απομόνωση και στον μονότονο τρόπο ζωής… Αλλά το ίδιο μοτίβο ακούστηκε και σε πρόσφατη τηλεοπτική συζήτηση…»για μας είναι ψευτοπροβλήματα» αντιτίθενται ο αρθρογράφος. «Σπουδαίος είναι ο Ίγκμαρ Μπέργκμαν, αλλά προβληματική του είναι πρωτίστως για τους Σουηδούς».
Όμως στου Ζωγράφου διαφωνούν: ΤΑ ΝΕΑ 28/12/77: Οι ένοικοι της πολυκατοικίας στην οδό Ξηρογιάννη 63 – 65, που αποτελείται από 40 διαμερίσματα οργάνωσαν χριστουγεννιάτικη γιορτή για να γνωριστούν μεταξύ τους. Και βέβαια η γιορτή έγινε στον κοινόχρηστο χώρο της εισόδου της πολυκατοικίας που είχε στολιστεί κατάλληλα…
22. π.χ. να φυλάνε με την σειρά τα παιδιά της πολυκατοικίας ή και της διπλανής, επίσης γίνεται, παρομοίως, πλυντήριο μια φορά την εβδομάδα, κλπ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Hill, Michael, R. Pedestrians, Priorities, and Spetial Games. Συνέδριο EDRA 8, Απρίλιος 1977. Δημοσιεύτηκε από το ίδιο το συνέδριο.
Μαρτίνου Σοφία, Μητρόπουλος ΜΙΤ. Γιατί δεν δεχόμαστε τα «Αυθαίρετα» ή, πες μου που θα ήθελες να ζεις να σου πω ποιος είσαι, ΑΥΓΗ 23 Ιαν. 1977. (Είναι Δελτίο 10, από σειρά 12 φυλλαδίων για τα Ερευνητικά Μαθήματα που έκανε ο ΜΙΤ στην Έδρα Εσωτ. Χώρων, Πανπ. Θεσσαλονίκης, Σεπτ. 77- Φεβρ. 78)
– Μουσείο: Μια Διαδρομή Μέσα στην Πόλη, ΑΝΤΙ, 28 Μάη 1977
– Τρία Άρθρα Αρχιτεκτονικής Καθημερινότητας ΚΕΔΡΟΣ 1978 Μητρόπουλος ΜΙΤ – Recherche d’ une Methode vers un Systems Ursbain. La MAISON, Βρυξέλλες, Σεπτ. 1969.
– A Cognitive / Perceptual Notation for Urban Design, based on the concept of Space Networks (Ένα τμήμα 5 (από 6) Διδακτορικής – 1974 – Διατριβής. Δημοσιεύτηκε στο Δελτίο 9, βλέπε ανωτέρω).
– Space Networks: Towards Hodological Space, Design for Urban Man Μάρτιος 75. EKISTICS Vol 39, Nr 282 (Δημοσιεύτηκε επίσης στο Δελτίο 2, βλέπε ανωτέρω. Αυτό το άρθρο μπορεί να θεωρηθεί σαν περιληπτικό της Διδακτ. Διατριβής μαζί με τα συμπληρωματικά του: Το «Ο Συνδετικός κρίκος Χώρος – Δραστηριότητα – Κέρδος, που είναι τμήμα 2 της Διατριβής και δημοσιεύτηκε στο EAR 1, Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου Φεβρ. 74, και σαν Δελτίο 3, βλέπε ανωτέρω. Μαζί μ’ αυτό πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν και το παράρτημα της Διατριβής: Κινούμενος – διεμέσου – του Χώρου σε ταινία VIDEO).
– Χώρος Είναι…, Κατάλογος Έκθεσης Γυμνά – Γλυπτά – Αρχιτεκτονική ΔΕΣΜΟΣ Μάιος – Ιούνιος 1976 (Είναι Τμήμα 4 (από 6) Διδακτορικής – 1977 – Διατριβής δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 4, βλέπε ανωτέρω).
– Προτάσεις για Κίνηση και Επικοινωνία στον σύγχρονο Αρχιτεκτονικό χώρο. ΕΡΤ Επιστήμη και Τέχνη 30 Μαίου 76 δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 1, βλέπε ανωτέρω).
– Paths and Barriers with respect to Human Relationships in Semi – Private / Public Spaces (3ο Διεθνές συνέδριο Αρχ. – Ψυχολογίας, Στρασβούργο, Ιούνιος 1976. Δημοσιεύτηκε από το ίδιο το συνέδριο. Επίσης γίνεται αναφορά στο NEUF, Μάρτιος – Απρίλιος 77.
– Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ΣΗΜΑ 18, Ιούλιος – Αυγ. 1977 (Βασισμένο στο γράμμα μου, σελ. 49, ΑΝΤΙ 27 Νοεμβρίου 76 με τίτλο Μ.Σ.Τ., καθώς επίσης και στην γραπτή και προφορική εισήγηση μου στο συνέδριο στη Πάντειο 12 – 13 Μάη 77 με θέμα Μ.Σ.Τ. – δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 11, βλέπε ανωτέρω).
– Ο Ρόλος του Αρχιτέκτονα: Πείραμα, Πρακτική, Έρευνα ΒΗΜΑ 30 Οκτ. 1977. Δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 7, βλέπε ανωτέρω).
– Ιχνηλάτηση Επικοινωνιακών Σχέσεων για Οργάνωση του Χώρου Επιστημονικής έκδοσης ΤΕΕ 4/77 Οκτ. – Δεκ. 1977 (Μεταφρασμένη μαγνητοφώνηση διάλεξης στο Deree, Τμήμα Ψυχολογίας, Αθήνα Οκτ. 75 – δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 8, βλέπε ανωτέρω).
– Μπορεί, και πως, ο αρχιτέκτονας να δράσει μέσα από την αρχιτεκτονική; ΒΗΜΑ 5 Μαρτίου 1978 (Είναι μέρος 2 (από 2) της γραπτής εισήγησης μου για συνέδριο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, 19- 24 Μαρτίου, Ζάππειο – και όπου το Μέρος 1 είναι η προηγούμενη αναφορά 30 Οκτ. 77).
– Οι Ημι-Δημόσιοι / Ιδιωτικοί Χώροι της Ανώνυμης Κυκλαδικής Αρχιτεκτονικής, και η σημασία τέτοιου τύπου Χώρων Επικοινωνίας στο Αστι-κο Σχεδιασμό. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, Μάιος 1978 (Δημοσιεύτηκε επίσης σαν Δελτίο 12, βλέπε ανωτέρω).
– Η θεατρικότητα των Χώρων Επικοινωνίας στην Ανώνυμη Αρχιτεκτονική και τον Σχεδιασμό. ΘΕΑΤΡΟ, Καλοκαίρι – Φθινόπωρο 1978.
– Design based on Movement – Through – Space and Human Communication, Πολωνία, συνέδριο Design III, Wroclaw, Σεπτ. 1978 (Θα δημοσιευτεί από το ίδιο το συνέδριο).
– Seek And Find. Θα δημοσιευτεί στο Ekistics το 1979 (αποτελείται από τα κεφάλαια: Found Object / Photo / Sound / Drawing, Found Space, Found Person).