H ομάδα «ARQUITECTONICA» ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1977 στο Μαϊάμι της Φλόριδας. Τον Δεκέμβριο του 1978 πρωτοδιακρίθηκε μ’ ένα από τα βραβεία του περιοδικού «PROGRESSIVE ARCHITECTURE» το 1979 ξανασυμπεριλαμβάνεται στη λίστα των βραβευμένων νικητών του ίδιου πρωτοποριακού περιοδικού. Βασικά στελέχη και ιδρυτές της ομάδας είναι οι Bernardo Fort – Brescia από τη Λίμα του Περού και η Laurinda Spear, σύζυγος του από το Μαϊάμι. Η σημερινή σύνθεση του γραφείου συμπεριλαμβάνει και τον Hervin A.R. Romney. Ο Bernardo 28 ετών και η Laurinda 27 είναι οι συνθέτες της ομάδας. Ο Hervin Romney, στα τριανταοχτώ του, είναι ο αδειούχος, πεπειραμένος αρχιτέκτονας που καταλαβαίνει τη συνθετική της γλώσσας και υλοποιεί με τα ευαίσθητα κατασκευαστικά του σχέδια τις συνθέσεις τους. Ο Bernardo, πέραν του συνθετικού ταλέντου έχει και μεγάλη ευχέρεια στο να πλησιάζει και να επικοινωνεί τις ιδέες τους στους πελάτες. Η ασυνήθιστη άνεση του σ’ αυτόν τον τομέα ενδειναμώνεται απ’ τα «κρυστάλλινα» αξονομετρικά του κι από τα προοπτικά της Laurinda που διακρίνονται από ρωμαντική Naivite και Σαγκαλικό χαρακτήρα.
Το μέχρι σήμερα έργο τους διακρίνεται από δυναμισμό σύλληψης και υπόσχεται πολλά για το μέλλον. Δείχνει δε επιπλέον το τι μπορεί να βγει από τη υλοποίηση των καθαρά θετικών κατευθύνσεων και του επίκαιρου προβληματισμού των πρωτοποριακών σχολείων της εποχής μας, όπως π.χ. των Princeton, Columbia και Harvard. Και οι δύο συνθέτες έχουν σπουδάσει, εγκύκλιες και μεταπτυχιακές στα πάρα πάνω πανεπιστήμια. Ο Bernard σπούδασε στο Princeton και στο Harvard με τους Peter Eisenman και Michael Gravas η δε Laurinda στο Columbia με δασκάλους τον Robert Stern και Rem Koolhaas. Αμαλγάματα της επιρροής όλων αυτών διακρίνεται κανείς στα έργα και στις θεωρητικές τους θέσεις, με έκδηλη μορφολογική συγγένεια στις προτάσεις Koolhaas. Οι Αγγλοσάξωνες κριτικού της αρχιτεκτονικής, οπωσδήποτε θα χτυπήσουν το σημείο αυτό!
Ο Charles Jencks ήδη σε δημόσια διάλεξη του στο Τέξας αποφάνθηκε αρνητικά για τις προσπάθειες τους με μόνο δικαιολογητικό ότι τα έργα τους θύμιζαν Koolhaas. Κατά την γνώμη μου υπάρχουν δύο σημαντικές διαφορές που μέσα απ’ αυτές θα πρέπει να ιδωθεί η δουλειά της «Arquitectonica»: Του μεν Koolhaas οι θεωρητικές προτάσεις διέπονται από μορφολογική διάθεση «Baroque» και είναι άχτιστες, ενώ οι δουλειές της «Arquitectonica» είναι «μη Baroque» (απλούστερες μάλλον αναγεννησιακές), αναφερόμενες σε ρεαλιστικές παράμετρες και χτισμένες.
Το ρεπερτόριο της «Arquitectonica» καλύπτει προς το παρόν ένα σημαντικό αριθμό κτιριολογικών τύπων: ιδιωτικές κατοικίες, πολυκατοικίες, εμπορικά κέντρα με κτίρια γραφείων, εστιατόρια και κέντρα διασκεδάσεων, ιδιωτικές κλινικές, επαγγελματικά κτίρια. Πολλά από τα κτίρια τους δίνουν υλικό για πλούσια οπτική παρουσίαση, που συνήθως θέλγει τον αναγνώστη ιδίως αυτόν που προεισάγεται στο έργο τους. Αυτό π.χ. συμβαίνει με την ελκυστικότατη και βραβευμένη απ’ το «Progressive Architecture» βίλλα Spear στις ακτές του Μαϊάμι. Παρ’ όλα αυτά ‘όμως συγκεντρώνουμε την προσοχή μας σ’ ένα δευτερεύουσας οπτικής («παρουσιαστικής») σημασίας έργο τους, στην κλινική του γιατρού Κίτσου. Όπως πιστεύω και όπως θα προσπαθήσω να δείξω αποτελεί «αρχιτεκτόνημα περίπτωση», απευθυνόμενο σε πολλαπλά επίπεδα αναφοράς όπως πρέπει να γίνεται με τα ευαίσθητα και σωστά για την εποχή μας έργα.
Κλινική στο Μαϊάμι:
Το κτίριο σαν παρομοίωση «πλαστικής εγχείρησης» αισθητική της διαιώνισης
Οι πρόγονοι μας έλεγαν «ουκ εν τω πολλών το ευ». Ο Mies Van Der Rohe τόπε με το δικό του τρόπο: «Το λιγώτερο είναι περισσότερο» ( Less is more). Ο Venturi, ο Stern και μερικοί μετά – μοντέρνοι το ανέτρεψαν. «Όσο περισσότερο τόσο καλύτερο» (More is More – το περισσότερο είναι περισσότερο). Και τώρα η «Arquitectonica» κατασταλάζει σ’ ένα κτίριο, που αν και μικρό και για πολλούς ίσως αμελητέο, μπορεί να θεωρηθεί σαν σωστή απάντηση στις βασανισμένες θέσεις των αντιτιθέμενων θέσεων του παρελθόντος και του παρόντος. Κατά κάποιον τρόπο ξαναζωντάνεψαν με τούτο το έργο άλλη μια από τις αρετές των αρχαίων Ελλήνων, το «πάν μέτρον άριστον»… Είναι εύκολο βέβαια να ξεφύγει κανείς απ΄ το θέμα αν καταπιαστεί περισσότερο με τους αρχαίους Έλληνες, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η αναφορά είναι δικαιολογημένη μια και ο πελάτης τους, ο Δρ. Κίτσος, είναι ελληνικής καταγωγής. Αντίθετα με πάμπολλους αρχιτέκτονες της εποχής μας που δεν νοιάζονται για το ευρύτερο διανοητικό και φιλοσοφικό πλαίσιο του πελάτη τους η «Arquitectonica» ασχολήθηκε μ’ αυτό. Μπορούμε να πούμε ότι η αρχιτεκτονική τους απάντηση διακρίνεται από αρχές προαιώνια Ελληνικές.
Το κτίριο του γιατρού Κίτσου αποδεικνύει με την παρουσία του τη δυνατότητα του καλού που μπορεί να επιτευχθεί με την υιοθέτηση των βασικών αρχών της σύγχρονης θεωρίας: Άρχων εντάξεως ( Contextualism), Κολλάζ (Colage Formalism), λεπτομέρειας, μεταφυσικής και γενικωτέρων περιβαλλοντικών ενδιαφερόντων όπως π.χ. η ενέργεια. Το κτίριο δεν είναι έργο πολεμικής. Δεν προσπαθε’ι να «ενοχλήσει» κανέναν. Αντίθετα αποτελεί έργο ειρήνης. Είναι σαν να βάζει σε περίληψη το γεγονός ότι όλες οι πρόσφατες πολεμικές «μοντέρνες» σε σχέση με «υστερομοντέρνο» σε σχέση με «μετά-μοντέρνο», «ενέργεια» έναντι «μορφοκτρατίας» / «μινιμαλισμού» / «ενταξετασμού», «μαρξισμός» έναντι «καπιταλισμού». «Ευρώπη» (Tafuri – Rossi κλπ.) έναντι «ΗΠΑ» (οι επτά από το Σικάγο κλπ.), «κολλάζ / χρώμα» έναντι «τιμιότητας μορφής και υλικών», «παληό» έναντι «καινούργιο» κι αντίστροφα), δεν είναι αναγκαστικά αντιδιαμετρικές κι ούτε απολείουν αναγκαστικά η μια την άλλη. Μπορούν να συνυπάρξουν, να αλληλοσυμπληρωθούν να ενδυναμώσει η μια την άλλη, δημιουργώντας στο τέλος μια πλουσιώτερη αρχιτεκτονική.
Το κτίριο της κλινικής του Κίτσου με το που απευθύνεται σε πολλαπλά επίπεδα αναφοράς λύνει σωρία προβλημάτων κατά ένα απ’ τους ευτυχέστερους τρόπους συγκρινόμενο με πλείστα άλλα, και προς το παρόν κατά πολύ φημισμένα έργα της πιο πρόσφατης αρχιτεκτονικής σοδειάς.
Στο αφηρημένο επίπεδο το έργο μπορεί κάλλιστα να ερμηνευτεί ως η ευτυχέστερη περίπτωση κτιρίου που συνελήφθη σαν απάντηση στην παρομοίωση της «πλαστικής εγχείρησης». Οι συνθέτες που προσκλήθηκαν να συνθέσουν μια κλινική για πλαστικές επεμβάσεις, κάναν μια σπουδαία τέτοια εγχείρηση από μόνοι τους. Κράτησαν τα δύο παλιά, σχεδόν κατεδαφιστέα κτίρια που κατελάμβαναν το οικόπεδο, τα’ αναστήλωσαν και σηκώσανε τις φάτσες τους (Face lifting) βγάλαν τις «ρυτίδες» και τα σημάδια του καιρού, δούλεψαν μερικές λεπτομέρειες της επιδερμίδας (βάψαν τις στέγες άσπρες), πρόσθεσαν μια «ελκυστική μύτη» φτιάξαν ένα καινούργιο πρόσωπο. Το ανθρωπομορφικό αποτέλεσμα είναι οπωσδήποτε αναντήρητο. Η συμμετρία του προσώπου (που δεν είναι ποτέ συμμετρικό όπως και κανένας κορμός δεν είναι ποτέ απόλυτα συμμετρικός) που υπαγορεύτηκε απ’ τη σχετική συμμετρία των δύο προγενέστερων κτιρίων κρατήθηκε, ενδυναμώθηκε και τονίσθηκε με αρχιτεκτονικά «καλλυντικά στοιχεία» (Beautymarks – «εληές» στο πρόσωπο με το μολύβι της) όπως π.χ. το διαγώνιο ελεύθερο κλιμακοστάσιο κι η καμπυλωτή κατακόρυφη επιφάνεια της πίσω αυλής. Πέρα απ’ αυτά όμως, που μπορεί να σημαίνουν και πολλά πράγματα για τους μη αρχιτέκτονες ή τους μη διανοούμενους φοιτητές της αρχιτεκτονικής και κριτικούς, η κλινική του γιατρού Κίτσου απευθύνεται σε πολλά άλλα ρεαλιστικά επίπεδα αναφοράς και λύνει σειρά γενικότερων επίκαιρων προβλημάτων;
1. Το έργο είναι ενεργειακά ευαίσθητο. Η απόφαση να γίνει σεβαστό το παληό και να ανακυκλωθούν τα δύο προγενέστερα κτίρια αποτελεί άκρως ενδεδειγμένη πράξη απ’ την σκοπιά της ενέργειας, ενεργειακής ηθικής και ενεργειακής οικονομίας (οικονομία στην ενέργεια που ξοδευόταν για την κατεδάφιση καθώς επίσης και οικονομία στην ενέργεια που θα ξοδευόταν για τη βιομηχανία των νέων υλικών).
2. Το κτίριο είναι αποτέλεσμα σωστής ευρύτερης περιβαλλοντικής ένταξης (Contextualism): Συντάχτηκε έτσι ώστε να αποτελεί άρτιο μέλος του συνόλου, σεβόμενο την κλίμακα και τον χαρακτήρα του αμέσως γειτονικού του περιβάλλοντος, αλλά επί πλέον προσφέροντας ένα ελκυστικό χαρακτήρα που έλειπε και τονίζοντας το με ευπρόσδεκτη ιδιομορφία που μέχρι προ ολίγου έλειπε. Η ελκυστικότητα κι η ταυτότητα του περιβάλλοντος οφείλεται στην «πυργόμορφη» κεντρική μάζα της σύνθεσης.
3. Το κτίριο είναι ευαίσθητο στις ανάγκες και ιδιομορφίες των συγκεκριμένων χρηστών του: Ο χρωματικός συνδυασμός του η ευπρόσδεκτη ατμόσφαιρα των εσωτερικών χώρων και η γλυπτική υπόσταση του κλιμακοστασίου σε συνδυασμό με τη γενική εικόνα του «Παιχνιδιού» (η οποία ενδυναμώνεται απ’ τον κίτρινο πύργο) κάνουν το κτίριο ευανάγνωστο κι ευπρόσδεκτο στα παιδιά για τα οποία προορίζεται. Το κτίριο «διαβάζεται» μάλλον σαν παιδικός σταθμός και παιδική χαρά παρά σαν ιατρικό ίδρυμα.
4. το συγκρότημα είναι «φρέσκο» κι ευδιάθετο διακρινόμενο από ευφυΐα που βρίσκει κανείς συνήθως μονάχα στις καλές σπουδαστικές μελέτες των ημερών μας. Αυτή η φρεσκάδα του το απαλλάσσει απ’ τους συμβιβασμούς που απαντά κανείς στα έργα της συμβατικής πράξης.
5. το αποτέλεσμα αποτελεί ένδειξη της δύναμης που έχει η σωστή ασυμβίβαστη σύνθεση στο τελικό αγκάλιασμα των έργων της απ’ το ευρύ κοινό. Στη συγκεκριμένη περίσταση ο οδηγός του ταξί που έφερε αυτόν τον κριτικό στο κτίριο και μετά από συζήτηση στο αν του άρεσε το κτίριο ή όχι και γιατί, και αφού άκουσε να του αναλύονται μερικοί από τους παρά πάνω λόγους αποφάνθηκε συμπερασματικά: «…έχεις δίκιο. Είναι καλό κτίριο. Οπωσδήποτε μ’ άρεσε, αλλά δεν ήξερα γιατί… θα φέρω κόσμο να το δει …»
…Μερικές φορές σοκάρεσε απ’ τις πλαστικές εγχειρήσεις. Η Laurinda Spear, ο Bernando Fort-Brescia κι ο A.R. Romney κάναν μια αρχιτεκτονική πλαστική επέμβαση που θα κάνει πολλές καρδιές να χτυπήσουν. Δεν ομορφήνανε απλώς μια φάτσα άλλα δημιούργησαν ένα καινούργιο άτομο.